Rassel.
Während Liams Tochter in der Küche Tee zubereitete, betrachtete Lisa mit Interesse das große Bild an der Wand, das aus einer Computergrafik mit neun Schwarzweißfotos von Liam und seiner Tochter bestand, die Jahr für Jahr aufgenommen wurden. Neben der Grafik an der Wand fielen ihr hier und da auch die zahlreichen handgefertigten Nippes und kleinen Dekorationen auf, die das Kind offenbar aus allem, was die Natur und der Schreibwarenladen hergaben, selbst hergestellt hatte.
„Vielleicht braucht sie Hilfe?“
„Lili ist fast neun Jahre alt. Sie kann Tee kochen.“
„Aber sie kann sich ja trotzdem verbrennen!“
„Kinder sind nur so unabhängig, wie man es ihnen ermöglicht. Aber du scheinst nicht viel Kontakt mit ihnen gehabt zu haben, nicht wahr, Lisa?“
„Ich war die Jüngste in der Familie.“
„Marie war es, die den Tee gekocht hat.“
„Das ist wahr. Ich war ja diejenige, die … sich um die Ziegen kümmern“, erwiderte Lisa und sah Liam ein wenig spielerisch an, gespannt, wie er reagieren würde. Er verstand offensichtlich, worauf Lisa anspielte. Unwillkürlich wanderten seine Gedanken zurück zu seinem letzten Besuch auf Hubers Alp. Bei dieser Erinnerung lächelte er leise, dann gab er es zu:
„Das ist etwas, womit Lili wohl kaum zurechtkommen würde.“
„Wer weiß? Unverifiziert, unbestätigt.“
„Ist das eine Einladung?“ Liam sah Lisa direkt in die Augen und lächelte.
„Vielleicht …“ Lisa hielt den Blickkontakt und erwiderte das Lächeln. Schließlich wandte sie ihr Gesicht ab und richtete ihren Blick auf das Wandbild. Liam folgte ihr mit seinen Augen.
„Dies ist Finns Werk.“
„Es ist wirklich hervorragend. Du hast einen talentierten Bruder.“
„Ich gebe ihm Kredit von dir. Er wird sich freuen.“
„Ist das sein Beruf oder sein Hobby?“
„Finn trennt nicht zwischen seiner Arbeit und seinen Hobbys.“
Lili brachte zwei Tassen und stellte eine vor Lisa und die andere vor ihren Vater. Für Lisa war er kunstvoll, aus chinesischem Porzellan, für ihren Vater war er schlicht. Der Unterschied war sehr deutlich. Sie holte die Servietten und den Rest des Geschirrs heraus. Lisa beobachtete aus dem Augenwinkel, wie Lili geschickt und originell die Servietten faltete.
„Ist dein jüngerer Bruder immer so still? Beim Essen sprach er kaum. Sobald er gegessen hatte, ging er sofort weg.“
„Oh, manchmal ist es sogar noch schwieriger, ihn zum Schweigen zu bringen als Lili, wenn er schwatzhaft wird. Vor Fremden ist Finn jedoch im Allgemeinen zurückhaltend und verschlossen. Du solltest es nicht persönlich nehmen. So ist er ja schon.“
Lili bemerkte, dass Lisa aufmerksam auf die Tasse schaute.
„Gefällt Ihnen diese Tasse, Frau Huber?“
„Ich habe noch nie Tee aus einer so wunderschönen Tasse getrunken.“
„Das ist die schönste Tasse in unserem Haus“, erwiderte Lili sichtlich erfreut.
„Du kannst mich bei meinem Vornamen nennen“, sagte Lisa und stellte die Tasse auf dem Couchtisch ab. Dann streckte dem Mädchen die Hand entgegen. „Mein Name ist Lisa.“
Lili zögerte, schaute ihren Vater fragend an. Er nickte einverstanden. Dann reichte Lili Lisa die Hand und sagte ein wenig steif:
„Liliane.“
„Ich hole die Kanne Tee.“ Liam meldete sich zu Wort. Daraufhin stand er auf und ging in die Küche hinaus. Er hatte nicht vor, die Kontaktaufnahme von Lisa mit seiner Tochter zu stören.
Lisa stand ebenfalls auf und half dem Mädchen, den Couchtisch zu decken. Sie stellte die Zuckerdose und die aus Origami gefalteten Servietten auf den Tisch. Lili legte in der Zwischenzeit die Baklava und das Lokum sorgfältig auf den Plattenteller.
„Oma hat das gebacken.“
„Du hast ihr sicher geholfen.“
„Nein.“
„Hilfst du nicht gerne in der Küche?“
„Doch! Ich helfe gerne beim Dekorieren.“
„Mmm … weißt du, was du wirst, wenn du groß bist?“
„Ich werde wie Opa reisen.“
„Aha. Willst du nicht wie Papa Anwältin werden?“
„Nein. Es ist langweilig.“
Das Mädchen ging zum Couchtisch hinüber und begann, alles auf der Tischplatte nach ihrem Geschmack neu zu arrangieren. Die Frau wich zur Seite, ging zum Regal hinüber und nahm einen Bilderrahmen in die Hand. Auf dem Foto war eine Frau, vielleicht in ihrem Alter. Langes hellblondes Haar, ordentlich zu einem Dutt hochgesteckt, der lebhafte Blick aus großen blauen Augen, ein sanftes Lächeln. Unwillkürlich warf Lisa aus dem Augenwinkel einen Blick auf Lili, dann auf die Grafik an der Wand und rief sich schließlich Finns Gesicht ins Gedächtnis zurück – schön, subtil, kindlich, glatt und statisch, fast ohne Mimik. Helles, flachsfarbenes Haar. Die Ähnlichkeit mit der Frau auf dem Foto war verblüffend, aber sie erklärte auch, warum man allein in Finns Gesichtszügen keine Ähnlichkeit mit seinen Halbgeschwistern finden konnte, nicht einmal mit der jüngsten, Fariha, die ihrem Vater so sehr ähnelte. Was das Aussehen betrifft, so waren Liam und seine Tochter die Achenbachs. Dabei ähnelte Liam seinem Vater so sehr, als hätte man Klaus die Haut abgezogen, nur unter Berücksichtigung der 25 Jahre Unterschied. Das Haar des Vaters war bereits lichter geworden und mit weißem Haar durchsetzt. Was sie unterschied, waren ihre Stimmen. Klaus und sein jüngster Sohn Mohammed hatten Baritonstimmen: stark, warm und tief. Liam und Finn – typisch irisch – hoch und dünn. „Lili hat nur die Augen ihrer Großmutter, na ja, es sei denn, sie kam nach ihrer Mutter?“, dachte Lisa. Der Bilderrahmen wurde aus Eisspateln gefertigt und mit Lack in orientalischen Mustern bemalt.
„Ich nehme an, du hast wohl auch diesen schönen Bilderrahmen gemacht?“
„Ich habe nur die Spatel auf der Pappe gelegt. Fariha hat den Rahmen bemalt. Es ist ein gemeinsames Geschenk für Papas Geburtstag von uns.“- Lili sah Lisa ein wenig schlau an und fügte hinzu: „Und von Mohammed.“
„Was hat Mohammed gemacht – die Stütze für den Bilderrahmen?“
„Nein. Ich habe auch die Stütze geleistet. Mohammed … hat Eiscreme gegessen.“
„Zehn Stück?“
„Er war sehr krank.“
„Ich bezweifle es nicht!“
Lisa und Lili brachen in fröhliches Lachen aus.
„Wer ist auf diesem Bild?“
„Das ist meine Oma Kiara. Sie ist tot. Oma war eine Anwältin wie Papa. In New York.“
„In New York?“
„Papa und Onkel Finn haben dort einst gelebt.“
Lisa musste im Geiste feststellen, dass Kinder eben die beste Quelle für Informationen sind. Sie wollte aber nicht an Lilis Zunge ziehen. Die Tür war offen und Liam in der Küche konnte alles hören. Zum Glück musste sie das nicht – Lili hatte im Gegensatz zu ihrem Vater keine Probleme mit Offenheit.
„Warst du jemals in New York?“, fragte Lili neugierig.
„Leider hatte ich bisher noch keine Gelegenheit dazu.“
„Wir fliegen nächsten Sonntag nach New York, wenn Papa Urlaub hat. Mit Onkel Finn. Das heißt, falls Opa damit einverstanden ist. Papa und Opa streiten sich darüber.“
„Es ist Opa, der für Finn entscheidet, wo er seinen Urlaub verbringt?“ Lisa hatte immer mehr zum Nachdenken. In dieser Familie waren scheinbar nicht nur die Kinder und Frauen davon ausgeschlossen, selbst Entscheidungen zu treffen. Es war schlimmer als sie dachte.
Lili stand ein wenig verwirrt da. Sie wusste einen Moment lang nicht, was sie antworten sollte. Schließlich lächelte sie und erklärte es auf ihre Weise:
„Onkel Finn ist wie Teddybär.“
„Teddybär?“
„Du kannst ihm alles erzählen, aber er wird dir nicht so antworten, wie du es möchtest. Wenn du ihn umarmst, will er dich nicht zurück umarmen. Du kannst ihn anlächeln, aber er wird dich nicht zurücklächeln. Wenn du vergisst, ihn mit auf Reisen zu nehmen, wirst du ihn vermissen, aber er wird nicht um dich weinen. Aber es ist cool, dass er da ist.“
Lili beendete ihre Erklärung. Liam war schon eine ganze Weile im Wohnzimmer und hörte sich die Worte seiner Tochter an, schließlich meldete er sich zu Wort und sagte offen zu Lisa:
„Mein Bruder ist autistisch.“
Lisa wurde blass und klammerte sich unwillkürlich an die Lehne des Stuhls hinter ihr. Sie musste sich hinsetzen. Das Abendessen stieg ihr die Kehle hinauf. „Der Begriff »morgendliche Übelkeit« muss von einem Mann erfunden worden sein! Kein Vormittag endet zur Abendessenszeit!“, ging ihr durch den Kopf. Liam kniete am Kaffeetisch und goss Tee in Tassen ein. Dann setzte er sich auf den Sessel nebenan. Er sah seine Tochter an und warf dann einen Blick zur Tür, um ihr mitzuteilen, dass sie schon zu lange hier war.
„Lili!“
„Ich bin schon weg.“
An der Tür drehte sich das Mädchen noch einmal um:
„Auf Wiedersehen, Lisa.“
„Gute Nacht, Liliane.“
Lili ging und schloss die Tür hinter sich. Lisa nahm einen Schluck Tee. Das tat ihr gut, sie kam langsam wieder ins Gleichgewicht. Liam bemerkte ihr verändertes Gesicht.
„Nun, es gibt kein Drama. Finn hat einen Beruf und eine Arbeit. Er ist unabhängig und hat eine eigene Wohnung. Sogar er spricht … relativ gut. Es fällt ihm einfach schwer, mit anderen Menschen in Kontakt zu treten. Finn lebt in seiner eigenen Welt.“
„Es muss schwer für deine Eltern gewesen sein.“
„Was soll ich dir darauf sagen? … Finn war drei Jahre alt, als bei ihm eine Autismus-Spektrum-Störung diagnostiziert wurde. Zu Hause wurde ihm alles untergeordnet. Jeden Tag nach dem gleichen Schema und Ritual. Zu jede Stunde. Keine Abweichung. Nun, aber das ist etwas, das man überwinden kann. Schlimmer war das Trennglas. In der Tat sind beide völlig gegen das Glas gekracht.“
„Was meinst du damit, dass deine Eltern völlig gegen das Glas gekracht sind, wenn ich fragen darf?“
„Es ist schwer zu akzeptieren, dass dein Kind nicht auf deine Gefühle eingeht, nicht den Kontakt zu dir sucht, so wie du es erwartest. Manchmal hat man das Gefühl, dass es ihm gleichgültig ist, ob man da ist oder nicht.“
„Ich glaube nicht, dass das überhaupt akzeptabel ist …“, sagte Lisa mehr zu sich selbst als zu Liam. Sie spürte, wie ihr der Magen wieder in die Kehle stieg. Gut, dass es Tee gab. Sie nahm einen Schluck.
„Mein Vater ist jahrelang von zu Hause weggelaufen, bloß um so weit wie möglich weg zu sein. Meine Mutter hat lange Zeit nicht aufgegeben – es gab keine Therapie, die sie nicht versucht hätte. Schließlich hat auch sie einen Fluchtweg für sich gefunden. Doch dieser Weg hat sich als Sackgasse entpuppt.“
„Wie bist du mit »dem Glas« umgegangen, das dich von deinem Bruder trennte?“
„Zunächst musste ich begreifen, was das Sprichwort »Sei geduldig wie ein Chinese« bedeutet. Außerdem habe ich den Geschmack der einseitigen Liebe etwas früher kennengelernt als andere. Alles.“ Liam unterbrach Finns Thema. „Bediene dich, es sei denn, du magst keine arabischen Süßigkeiten.“
„Danke, aber ich habe heute schon mehr als genug von allem ausprobiert. Ich habe noch nie zwei Suppen auf einmal gegessen.“
„Für mich ist es normal, zu jeder Mahlzeit Suppe zu essen.“
Lisa lächelte, wurde aber schnell wieder ernst. Sie war nicht hier, um über die kulinarischen Vorlieben ihres Gastgebers zu plaudern – die waren ihr im Grunde gleichgültig. Sie hatte eine Menge Fragen im Kopf und wollte sie beantwortet haben, bevor sie von hier wegging. Dann nahm sie einen Schluck Tee, warf noch einmal einen Blick auf die Grafik an der Wand mit Bildern von Liam und seiner Tochter und stellte die erste Frage, die ihr in den Sinn kam, als sie sie sah.
„Was ist mit Lilis Mutter?“
„Wir haben keinen Kontakt mehr zueinander, seit sie Lili nach ihrer Geburt verlassen hat.“
„Aber … aber warum?“, rief Lisa sichtlich geschockt.
„Und warum hat deine Schwester ihren Sohn verlassen?“
Lisa seufzte. „Ich würde es selbst gerne verstehen.“
„Es gibt Dinge, von denen die Philosophen nie geträumt haben.“ Liam zuckte mit den Schultern und fügte dann hinzu: „Lili hat eine sehr glückliche und harmonische Kindheit. Sie hat noch nie einen häuslichen Streit miterlebt. Das ist gut so und … möge es auch so bleiben“, beendete er das Thema kühl.
„Nicht alles kann geplant werden …“
„Das ist wahr. Katastrophen, Pandemien und Kriege sind nicht planbar. Der Rest ist eine Frage der Wahl und der Entschlossenheit.“
Lisa reagierte nicht. Es war noch nicht an der Zeit, das Selbstvertrauen des Gastgebers zu untergraben. Sie wechselte das Thema.
„Deine Schwestern sind Muslime …“
„Da ihr Vater ein Muslim ist, kann es nicht anders sein.“
„Das frage ich mich schon …“ Lisa machte eine kleine Pause und ließ sich bequem in ihrem Sessel nieder. „Was würdest du tun, wenn jemand deine Schwester verführen würde?“
„Es wäre eine offensichtliche Tragödie für sie.“
„Was würdest du also tun?“
„Ich weiß nicht, was. Aber es tut mir leid für ihn. Sehr.“
„Angenommen, eine deiner Schwestern möchte einen Muslim heiraten, der nicht Deutscher ist, sondern ein Ausländer. Würdest du ihren Ehevertrag aushandeln?“
„Das versteht sich von selbst. Wir wissen beide, wie schwierig es ist, eine Ehe bei uns einvernehmlich aufzulösen, geschweige denn in einem Staat mit der Scharia.“
„Oh, bei uns ist es schon so weit gekommen, dass sich ein Landesgericht manchmal nicht am Staats-, sondern am Religionsgesetz orientiert. Was für ein Untergang!“
„Wenn es immer mehr Bürgerinnen und Bürger gibt, für die das Religionsgesetz wichtiger ist als das Staatsgesetz, was ist dann das Wunder?“
„Es ist nur schade, dass dieses religiöse Gesetz nur eine Seite schützt, den Mann.“
„Deshalb ist es so wichtig, was in einem solchen Vertrag steht.“
„Was wäre das Wichtigste für dich, um einen solchen Vertrag abzuschließen?“
„Es liegt wohl auf der Hand: Sorgerecht für die Kinder und finanzielle Versorgung im Falle einer Scheidung – Mahr1. Und wenn sie nach der Heirat tatsächlich Deutschland verlassen und in einem arabischen Land mit Scharia leben sollte, wovon wir kaum ausgehen können, würde es auch keine Zustimmung zu seiner weiteren Heirat geben.“
Lisa war sehr darauf neugierig, wie viel ein solcher Mindset-Mahr für »Fräulein« Achenbach ausmachen würde, aber natürlich konnte sie nicht danach fragen. Als Lisa jedoch während des Abendessens das liebevolle Verhältnis von Klaus zu seinen drei Töchtern beobachtete, konnte sie sich des Eindrucks nicht erwehren, dass ein möglicher Schwiegersohn aus dem außereuropäischen Ausland oder gar aus Deutschland selbst in diesem Haus wohl nichts zu suchen hätte. Der Anblick von Achenbachs herzlichem Umgang mit seinen Töchtern bereitete Lisa natürlich sofort Herzschmerzen, die nur durch den Gedanken gelindert wurden, dass morgen früh alles verändert sein würde. Liams Stimme holte sie in die Realität zurück.
„In diesem Fall wären das deutsche Gericht und das deutsche Gesetz, das sogar im Vertrag verankert ist, nur toter Buchstabe.“
„Wie ich beim Abendessen verstanden habe, möchte Layla Ärztin werden.“
„Und Nur will Arabisch weiter studieren. Na und? Der Koran schreibt die Entwicklung von Talenten für jeden vor, unabhängig vom Geschlecht.“
„Würdest du in den Ehevertrag deiner Schwester eine Klausel aufnehmen, die ihr erlaubt, ihr Studium fortzusetzen und eine Berufstätigkeit aufzunehmen?“
„Wenn es in ihrem Interesse war. Im Moment ist das noch reine Theorie. Keiner von ihnen hat bisher die Schule abgeschlossen. Keiner hat einen Kandidaten für einen Ehemann. Dazu noch einen Ausländer.“
„À Apropos Kandidat: Welche Bedingungen müsste er erfüllen, um von deinem Vater akzeptiert zu werden?“
„Auch von ihrer Mutter.“
„Okay, von ihrer Eltern.“
„Er müsste ein rechtschaffener Muslim sein, die finanziellen Mittel haben, um die Familie zu ernähren und meiner Schwester, die er zu heiraten wünscht, gefallen. Das war’ s.“
„Bist du ein Muslim?“
„Was?“ Liam schaute ein wenig amüsiert, aber auch verwundert auf Lisa. „Musst du mir diese Frage wirklich stellen?“
„Ja oder nein?“ Lisa verlangte eine klare Antwort.
„Ich bin es nicht. Macht das einen Unterschied für dich?“
„Vielleicht“, erwiderte Lisa beiläufig, während sie erleichtert aufatmete. Dennoch ging sie der Sache nach, denn der Teufel steckt im Detail. „Es muss also Ansichten im Islam geben, die du nicht teilst, richtig?“
„Doppelmoral, ethischer Dualismus. Der religiöse Exklusivismus einiger radikaler Fraktionen des Islam, der den Dialog zwischen Muslimen und Ungläubigen erschwert. Dennoch muss man zugeben, dass der Islam eine sehr rationale Religion ist. Unsere katholischen Zwickmühlen über die Heilige Dreifaltigkeit sind für Muslime völlig unbegreiflich. Der Islam ist auch eine sehr praktische Konfession für diejenigen, die in der Religion Antworten auf jedes kleine Dilemma im Leben suchen. Mohammed ist ein Vorbild für muslimische Männer, seine Frau Aisha ein Vorbild für muslimische Frauen. Die Hadithe2 beschreiben ihr tägliches Leben in allen Einzelheiten. Muslim findet dort Leitlinien für fast alle seine Verhaltensweisen. Auf welcher Seite er schlafen soll, oder in welche Richtung er spucken soll.“
„Du ziehst es vor, selbst zu entscheiden, auf welcher Seite du schlafen möchtest“, sagte Lisa, allerdings ein wenig amüsiert über eine solche Vorstellung vom Islam.
„Definitiv. Ich schätze die Entscheidungsfreiheit bei allem, was ich tue. Bei der Wahl der Konfession geht es jedoch nicht darum, was man mag oder nicht mag. Es ist in erster Linie ein Credo. Wenn es um grundlegende Fragen geht, ändere ich meine Ansichten nicht. Ich bin nicht geeignet, ein Konvertit zu sein.“
„Aber es gibt Dinge, die du schätzt, die du mit dem Islam teilst, habe ich recht?“
„Dschihad3, natürlich“, erwiderte Liam, ohne nachzudenken. Der Mann konnte die Belustigung auf seinem Gesicht nicht verbergen. Er hatte die Reaktion erwartet, die Lisa auf diese Antwort bekommen würde.
Lisa schluckte ihren Speichel hinunter und hielt ihre Verärgerung zurück. Liam konnte ihre Stimmung in einer Sekunde völlig umkehren wie kein anderer. Einfach so, mit einem einzigen Satz. Sie nahm eine Tasse Tee in die Hand – sie musste ihren Mund ausspülen. Sie war nicht in der Stimmung für Witze, noch dazu dumme. Noch eine solche Bemerkung seinerseits und sie würde aufstehen und gehen, ohne ihr Vorhaben zu erläutern, mit dem sie hergekommen war.
„Heiliger Krieg?“
„Mmm“, nickte Liam, immer noch mit der gleichen Belustigung im Gesicht. „Mit mir selbst.“
„Ich habe ernsthaft gefragt.“
„Der Krieg mit sich selbst ist eine ernste Sache.“
„Ich ziehe es vor, Frieden mit der Welt und mit mir selbst zu schließen.“
„Irgendwie glaube ich dir nicht.“ Liam wurde endlich ernst.
Er sah Lisa einen langen Moment lang aufmerksam an. Wenn es etwas gab, das er an einem Menschen wirklich schätzte, dann war es ein unbeugsamer Kampfgeist. Lisa war für ihn der Inbegriff dafür.
„Ich würde eher sagen, dass du nie aufhörst zu kämpfen.“
Lisa ließ die Worte los, die sie für ein Kompliment hielt. Sie verfolgte das Thema weiter.
„Doch zurück zum Islam. Gibt es außer … dem Dschihad noch etwas anderes?“
„Eine Sache ist auf jeden Fall wichtig. Die Betonung, die auf die Bildung des Charakters eines Mannes gelegt wird.“
„Und so etwas genauer?“
„Ein Mann muss fest, einfallsreich, entschlossen und rational sein.“ Liam betonte sorgfältig das Wort »rational«“ „Außerdem muss er die Frauen seiner Familie immer schützen.“
„Weil sie von Natur aus schwach und unfähig sind?“
„Nun, sehr schwach“, erwiderte Liam amüsiert. „Nein. Weil sie viel emotionaler und gefühlsbetonter sind. Das setzt sie, sagen wir mal, Schwierigkeiten aus.“
„Und diese »Schwierigkeiten« stellen wiederum seine männliche Ehre infrage“, erwiderte Lisa mit einem deutlichen Kniff.
„Niemand möchte in der Öffentlichkeit als Narr gelten.“
„Soll das eine Entschuldigung für Misshandlungen sein?“
„Nichts rechtfertigt Misshandlungen. Der Islam legitimiert in keiner Weise die Misshandlung von Frauen. Im Gegenteil, ein Muslim wird hauptsächlich nach seinem Verhältnis zu Frauen beurteilt. Wer seine Autorität gegenüber einer Frau missbraucht, die ihm anvertraut ist, kann nicht mehr als rechtschaffener Mann bezeichnet werden.“
„Das Leben zeigt das genaue Gegenteil.“
„Dies ist das Ergebnis kultureller und lokaler Prägungen und die Folge von Ignoranz und schlechtem Beispiel. Es gibt viele Länder, die nicht unbedingt islamisch dominiert sind, in denen Gewalt sogar systemisch ist und auf allen Ebenen der Gesellschaft akzeptiert ist.“
„Der Islam duldet jedoch Gewalt eines Mannes gegen seine Frau.“
„Dies ist bereits eine starke Überinterpretation. Tatsächlich erlaubt der Islam dem Ehemann, seine Frau in einer Situation offensichtlicher Rebellion zu züchtigen, aber in der Art und Weise, wie man ein Kind züchtigt: einsperren, den Hintern versohlen.“
„Wir wissen beide, wie eine solche »Züchtigung« in der Praxis aussieht.“
„Wenn man ein Recht gewährt, wird es immer jemanden geben, der es missbraucht.“
„Wie steht es mit der Einschränkung der persönlichen Freiheit der Frau, die dem Mann fast wie ein Ding untergeordnet ist? Das ist auch Misshandlung!“
„Die muslimische Familie ist auf dem Prinzip der Hierarchie aufgebaut, und Ehemann und Ehefrau sollten nicht in Konkurrenz zueinander treten. Es ist die Aufgabe der Frau, für das körperliche und geistige Wohlergehen der Familienmitglieder, die Erziehung der Kinder usw. zu sorgen, während es die Aufgabe des Mannes ist, die Familie finanziell abzusichern und ihr ein Gefühl der Sicherheit zu geben. In vielen muslimischen Familien lastet fast die gesamte Verantwortung für die Familie auf dem Rücken des Mannes. Übrigens, wenn mein Vater Yasmin nur vorgeschlagen hätte, dass sie zum Haushaltsbudget beitragen sollte, wäre sie wohl vor Empörung tot umgefallen. Sie arbeitet für ihr Parfüm und ihre Schuhe.“
„Oh, das ist sogar interessant“, sagte Lisa unwillkürlich, der gerade eingefallen war, dass der Islam doch Vorteile hat. Wenn sie heute einen Ehevertrag unterschreiben würde, würde sie nicht vergessen, dort hinzuzufügen, dass die Frau nur für ihre Ausgaben arbeitet und der Mann für alles andere.
„Der Islam bindet Rechte an Pflichten. Mehr Schutz bedeutet immer weniger Freiheit. Weniger Verantwortung – Unterordnung. Etwas für etwas. Für dich ist es eine Freiheitsbeschränkung und ein Zeichen von Misstrauen, wenn du auf Reisen von einem männlichen Familienmitglied begleitet werden musst. Für eine muslimische Frau ist das alleinige Reisen ohne Begleitung ein Zeichen von Respektlosigkeit, ein Mangel an Achtung und Liebe seitens der Männer ihrer Familie. Du bist mit einer anderen Mentalität aufgewachsen, also ist das, was für dich inakzeptabel ist, für meine Schwestern so natürlich wie möglich.“
„Wie bezieht sich das auf deine Tochter?“
„Lili ist immer noch ein Kind!“
„Aber dieses Kind wird von seiner Großmutter erzogen, die Muslimin ist.“
„Ich erziehe sie selbst“, erwiderte Liam mit Nachdruck und einer nicht sehr freundlichen Stimme. „Yasmin gibt ihr nur das, was ihr die Mutter verweigert hat.“
„Willst du sie eher als muslimische Frau oder als westliche Frau erziehen?“
„Eine brave und ehrliche Frau.“
Lisa hat sich geräuspert. Ihr wurde klar, dass sie das verbotene Revier des Gastgebers betreten und ein verbotenes Thema angeschnitten hatte – nämlich seine Tochter.
„Darf ich wissen, worauf dieses ganze Verhör hinausläuft?“, fragte Liam mit einem leicht schroffer Ton.
„Ich versuche, mir einen Bild von dir zu verschaffen.“
„Mit welchem Ergebnis?“
Lisa zuckte mit den Schultern.
„Je mehr ich über dich erfahre, desto weniger weiß ich, was ich von dir halten soll.“
„Ich fühle mich geschmeichelt, dass du mir so viel Aufmerksamkeit schenkst. Ich verstehe aber immer noch nicht, wozu du das brauchst.“
„Ich habe eine wichtige Entscheidung zu treffen.“
„Du bist heute sehr rätselhaft. Warum schulde ich dir wirklich den Besuch?“
Als Antwort holte Lisa eine verpackte Weinflasche aus ihrer Tasche und reichte sie Liam.
„Heute ist kein mein Geburtstag.“
„Ich weiß, es ist für einen anderen Geburtstag.“
Liam holte die Weinflasche aus der Tüte. Er legte es auf den Kaffeetisch, ohne seinen Blick von Lisa abzuwenden. Da merkte er, dass sich noch etwas anderes in der Tüte befand. Er griff in die Tüte und holte … eine Rassel heraus. Mehr brauchte Lisa nicht hinzuzufügen, aber um der Klarheit willen sagte sie:
„Ich bin schwanger.“
Stille trat ein. Liam starrte einen Moment lang auf die Rassel in seiner Hand, schloss unwillkürlich die Augen und schluckte lautstark seinen Speichel herunter. Sein Gesicht war sichtlich angespannt. Er brauchte einen guten Moment, um seine Emotionen wieder unter Kontrolle zu bringen und seinen Stress zu bewältigen. Lisa konnte erkennen, dass dies weder eine gute noch eine angenehme Nachricht für ihn war. Sie brach schnell das Schweigen.
„Keine Sorge. Ich hinterlasse dir das Kind nicht. Wir sind kein Paar. Das sind wir nie gewesen. Aber da wir beide Anwälte sind, glaube ich, dass wir auch ohne Gericht auskommen werden.“
„Definitiv”, rwiderte Liam, der langsam sein inneres Gleichgewicht wiederfand.
Lisa stand auf. „Ich gehe jetzt.”
„Ich begleite dich hinaus.”
Lisa rückte gerade ihre Jacke vor dem Spiegel zurecht, als Liam durch die immer noch offene Tür einen Blick in das Zimmer seiner Tochter warf – Lili lag, bereits im Pyjama, auf ihrem Bett und las ein Buch. Auf der Treppe erreichte sie ein Getöse. Hinter der Glastür von Klaus Achenbachs Wohnung hörten sie das donnernde Lachen von Mohammed und das perlende Lachen seiner Schwestern, das Bellen des Hundes. Lisa fiel auf, dass diese Tür im krassen Gegensatz zu der Tür stand, hinter der Finn, der Teddybär, wohnte und hinter der Totenstille herrschte. Sie wusste bereits, dass sie heute Nacht kein Auge zu machen würde. Sie waren bereits an der Ausgangstür, als Liam das Wort ergriff:
„Lisa! Bevor du gehst, solltest du wissen, dass ich die Verantwortung für dieses Kind übernehme.”
„Das freut mich.”
„Aber ich muss …”
„Du brauchst eine gewisse Zeit, um dich an die Situation gewöhnen” , unterbrach Lisa ihn abrupt, um nicht zu hören, was sie nicht hören wollte.
Bei diesen Worten von Lisa lächelte Liam wie jemand, der plötzlich aus der Patsche geholfen worden war.
„Ganz genau.”
„Es ist wie bei mir mit allem hier.”
„Zum ersten Mal haben wir uns verstanden.”
„Hoffen wir, dass es nicht das letzte Mal war … Übrigens, Lili hat mir erzählt, dass ihr nach Amerika geht …”
„Das ist wahr. Bald ist der 20. Todestag meiner Mutter. Eine Menge Familie wird sich versammeln. Diese Reise ist nicht nur ein Abenteuer für Lili, sondern auch eine Gelegenheit, den anderen Teil der Familie kennenzulernen, der nicht in Deutschland lebt.”
„Dann wirst du nicht zum Geburtstag deines Vaters kommen?”
„Das ist erst nächsten Monat. Wir werden bis dahin zurück sein.”
„Na dann viel Spaß!”
„Pass gut auf dich auf, Lisa. Wenn du etwas brauchst, ruf mich an.”
„Ich komme schon klar.“
1. Mahr – im Islam ein Hochzeitsgeschenk, das der Mann der Braut bei der Eheschließung für den Fall der Scheidung macht. Es gibt drei Arten von mahru:
1) definitiv – der Betrag wird vor der Eheschließung festgelegt und sollte von beiden Parteien akzeptiert werden.
2) Basisbetrag – seine Höhe hängt von der sozialen Stellung der Frau ab
3) aufgeschoben – der Zeitpunkt des Angebots kann verschoben werden. Sie wird zum Zeitpunkt der Scheidung oder nach dem Tod des Ehepartners gewährt.
2.Die Hadithe – eine Aufzeichnung der Überlieferung über die Taten oder Aussagen Mohammeds. Die Hadithe bilden zusammen die Sunna, die wichtigste Quelle muslimischer Moral und Gesetzgebung nach dem Koran.
3. Der Dschihad – aus dem Arabischen übersetzt »Kampf«, »Anstrengung«, »Bemühung«, »Einsatz« – ist in der islamischen Kultur ein Begriff, der ursprünglich bedeutete, dass man sich anstrengt und Mühen auf sich nimmt, um den Glauben zu stärken und einen besseren Ort zu erreichen. Es ist ein Kampf gegen Versuchungen, gegen sich selbst – ein persönlicher Krieg sozusagen.
Lisa na kolacji u Achenbachów, część II „Grzechotka”
Po zakończanej kolacji Liam zaprosił ją na herbatę do swojego mieszkania, które zajmował wraz swoją córką na drugim piętrze obszernego domu swojego ojca. On z kolei chciał się dowiedzieć, co tym razem skłoniło Lisę do poszukania go, i to nie w sądzie, nie w biurze, tylko w jego rodzinnym domu. Lisa jednak, zanim wyjawi gospodarzowi cel swojej wizyt, to najpierw musiała opanować szok oraz stawić czoło jeszcze innemu zagrożeniu, które bardziej nawet od złowieszczego islamu, podkopało jej radość z oczekiwanego dziecka.
Kiedy córka Liama przyrządzała w kuchni herbatę, Lisa z zainteresowaniem przyglądała się na ścianie dużemu obrazowi, na który składała się komputerowa grafika dziewięciu czarno-białych zdjęć Liama z córką, zrobionych rok po roku. Nie mniejszą jej uwagę od grafiki na ścianie, przykuwały tu i ówdzie porozmieszczane w pokoju, liczne bibeloty i dekoracje ręcznej roboty. Zrobione najwyraźniej przez dziecko z wszystkiego, czego dostarcza natura i sklep papierniczy.
– Może trzeba jej pomóc?
– Lili ma prawie dziewięć lat. Potrafi zrobić herbatę.
– Mimo wszystko, może się przecież oparzyć!
– Dzieci są na tyle samodzielne, jak bardzo im się na to pozwoli. Jednak ty chyba za dużo nie miałaś z nimi styczności, co Lisa?
– Byłam najmłodsza w rodzinie.
– Od robienia herbaty była Marie.
– Właśnie. Ja byłam od … doglądania kóz. – odparła Lisa i spojrzała na Liama trochę figlarnie, ciekawa, jak zareaguje. Ten oczywiście zrozumiał, do czego pije Lisa. Jego myśli mimowolnie powędrowały do jego ostatniej wizyty w Hubers Alp. Na to wspomnienie uśmiechnął się pod nosem, po czym przyznał:
– I z tym by sobie Lili nie poradziła.
– Kto wie? Niesprawdzone, niedowiedzione.
– To zaproszenie? – Liam spojrzał prosto w oczy Lisie i się uśmiechnął.
– Może … – Lisa podtrzymała kontakt wzrokowy, odwzajemniła uśmiech. Wreszcie odwróciła twarz i skierowała spojrzenie na obraz na ścianie. Liam podążył za nią wzrokiem:
– To dzieło Finna.
– Jest naprawdę znakomite. Masz utalentowanego brata.
– Przekażę mu uznanie od ciebie. Ucieszy się.
– To jego zawód czy hobby?
– Finn nie rozdziela pracy od hobby.
Lili przyniosła dwie filiżanki i położyła jedną przed Lisą, a drugą przed ojcem. Dla Lisy była zdobna, z chińskiej porcelany, dla ojca — zwykła. Wyróżnienie było bardzo oczywiste. Wyjęła serwetki i resztę zastawy. Lisa obserwowała kątem oka, jak dziewczynka zręcznie i oryginalnie składa serwetki.
– Twój młodszy brat jest zawsze taki cichy? Prawie się nie odzywał przy kolacji. Jak tylko zjadł, to zaraz wyszedł.
– Och, bywa, że trudnej jest go uciszyć od Lili, jak się rozgada. Jednak przy obcych Finn jest na ogół małomówny i wycofany. Nie powinnaś tego brać osobiście. On już taki jest.
Lili zauważyła, że Lisa z uwagą przygląda się filiżance.
– Podoba się pani?
– Nigdy nie piłam herbaty z piękniejszej filiżanki.
– To najładniejsza w naszym domu. – odparła Lili wyraźnie zadowolona.
– Możesz mi mówić do po imieniu. – Lisa odłożyła filiżankę na stolik i podała rękę dziewczynce. – Mam na imię Lisa.
Lili się zawahała, spojrzała na ojca pytająco, ten przytaknął głową. Wtedy wyciągnęła rękę do Lisy i odparła trochę sztywno:
– Liliane.
– Pójdę po dzbanek z herbatą. – odezwał się Liam. Po czym wstał i wyszedł do kuchni. Nie zamierzał przeszkadzać w nawiązywaniu kontaktu Lisy z Lili.
Lisa też wstała, żeby pomóc dziewczynce w nakrywaniu ławy. Położyła cukiernicę i w origami poskładane serwetki. Lili układała tymczasem na paterze starannie baklawę i lokum.
– Babcia upiekła.
– A ty jej pewnie pomagałaś.
– Nie.
– Nie lubisz zajęć w kuchni?
– Lubię. Dekorować.
– Mhm … Wiesz, kim będziesz, gdy dorośniesz?
– Będę podróżować jak dziadek.
– Aha. Prawnikiem jak tata nie chcesz być?
– Nie. To nudne.
Dziewczynka podeszła do ławy i zaczęła poprawiać za Lisą wszystko po swojemu. Kobieta się wycofała na bok, podeszła do regału i wzięła do ręki ramkę ze zdjęciem. Na fotografii była kobieta może w jej wieku. Długie jasno blond włosy upięte starannie w kok, żywe spojrzenie dużych niebieskich oczu, delikatny uśmiech. Lisa mimowolnie rzuciła kątem oka na Lili, potem na grafikę na ścianie, wreszcie przywołała w pamięci twarz Finna – piękną, subtelną, dziecinnie gładką i statyczną, prawie że pozbawioną mimiki. Jasne, koloru lnu włosy. Podobieństwo do kobiety na zdjęciu było uderzające, ale też i tłumaczące, dlaczego tylko w rysach twarzy Finna nie sposób było odnaleźć podobieństwa z przyrodnim rodzeństwem, nawet z najmłodszą Farihą, tak bardzo podobną do ojca. Jeżeli idzie o wygląd to Liam i jego córka wdali się w Achenbachów. Liam to była skóra zdjęta z ojca z uwzględnieniem różnicy 25 lat. Ojciec w przeciwieństwie do syna nie nosił zarostu i włosy miał już przerzedzone czasem oraz poprzeplatane z białymi. Różniły ich za to głosy. Klaus i jego najmłodszy syn Mohammed mieli barytonowe głosy: mocne, ciepłe i niskie. Liam i Finn — typowo irlandzkie — wysokie i cienkie. „Lili chyba tylko oczy ma po babci, no, chyba że po swojej matce?” – pomyślała Lisa. Ramka od zdjęcia zrobiona była ze szpatułek po lodach i pomalowana lakierem w orientalne wzorki.
– Tę śliczną ramkę, to jak zgaduję, też ty zrobiłaś?
– Ja tylko szpatułki nakleiłam na karton. Malowała Fariha. To wspólny prezent od nas na urodziny dla taty. – Lili spojrzała trochę chytrze na Lisę i dodała – No i jeszcze od Mohammeda.
– A co zrobił Mohammed? Podpórkę do ramki?
– Nie. Podpórkę też ja zrobiłam. Mohammed… zjadł lody.
– Dziesięć?
– Był bardzo chory.
– Nie wątpię!
Lisa wraz z Lili wybuchły wesołym śmiechem.
– A kto jest na tym zdjęciu?
– To moja babcia Kiara. Nie żyje. Była prawnikiem jak tata. W Nowym Jorku.
– W Nowym Jorku?
– Tata i wuj Finn kiedyś tam mieszkali.
Lisa musiała stwierdzić w duchu, że dziecko to najlepsze jednak źródło informacji. Nie chciała jednak ciągnąć Lili za język. Drzwi były otwarte i Liam w kuchni na pewno wszystko słyszał. Szczęśliwie nie musiała – Lili, w przeciwieństwie do swojego taty, nie miała problemów z otwartością.
– Byłaś kiedyś w Nowym Jorku? – zapytała Lili z zaciekawieniem.
– Niestety, nie.
– My lecimy do Nowego Jorku w następną niedzielę, jak tata będzie miał urlop w pracy. Z wujem Finnem. To jest, jeśli dziadek się zgodzi. Tata i dziadek spierają się o to.
– To dziadek decyduje za Finna, gdzie on spędza wakacje? – Lisa miała coraz więcej do przemyślenia. Wyglądało, że w tej rodzinie nie tylko za dzieci i kobiety się decyduje. Było gorzej, niż myślała.
Lili stała trochę zdekoncentrowana. Nie wiedziała przez chwilę, co odpowiedzieć. Wreszcie uśmiechnęła się i wytłumaczyła po swojemu:
– Wuj Finn jest jak Teddy Bear.
– Teddy Bear?
– Możesz mu wszystko powiedzieć, ale on ci nic nie odpowie, tak jakbyś chciała. Możesz się do niego przytulić, ale on nie przytuli się do ciebie. Możesz się do niego uśmiechnąć, ale on nie uśmiechnie się do ciebie. Jak zapomnisz go zabrać na wakacje, to będziesz za nim tęsknić, ale on nie będzie za tobą płakał. Ale fajnie, że jest.
Lili zakończyła swój wywód. Liam, który już od dobrej chwili przysłuchiwał się słowom córki, odezwał się w końcu i powiedział otwarcie:
– Mój brat jest autystyczny.
Lisa zbladła, mimowolnie chwyciła się oparcia fotela stojącego za nią. Musiała usiąść. Poczuła, że kolacja podchodzi jej do gardła. „Poranne mdłości to określenie musiał wymyślić facet! Żaden poranek nie kończy się w porze kolacji!” – przeszło jej przez głowę. Liam przyklęknął przy stoliku od kawy i rozlał herbatę. Po czym usiadł na sąsiednim fotelu. Spojrzał na córkę, potem rzucił wymowne spojrzenie na drzwi — dając jej do zrozumienia, że jest tu za długo.
– Lili?
– Już idę. – Lili zebrała się do wyjścia. Przy drzwiach jeszcze się odwróciła:
– Do widzenia, Lisa.
– Dobranoc, Liliane.
Lili wyszła i zamknęła za sobą drzwi. Lisa upiła łyk herbaty. Dobrze jej to zrobiło, powoli odzyskiwała równowagę. Liam zauważył jej zmienioną twarz.
– Nie, no dramatu nie ma. Pracuje, jest samodzielny, mieszka osobno. Mówi … w miarę. Tylko trudno mu jest samemu nawiązywać relację z obcymi. Finn żyje w swoim świecie.
– Twoim rodzicom musiało być ciężko.
– Co mam ci odpowiedzieć? … Finn miał trzy lata, kiedy zdiagnozowano u niego spectrum autyzmu. W domu wszystko było jemu podporządkowane. Każdy dzień według tego samego schematu i rytuału. Co do godziny. Żadnych odstępstw. No, ale to akurat jest do pokonania. Gorzej było z szybą, która dzieli. W gruncie rzeczy to oboje moi rodzice się o nią rozbili.
– Co znaczy rozbili się, jeśli wolno spytać?
– Trudno zaakceptować fakt, że twoje dziecko nie odpowiada na twoje uczucia, nie szuka z tobą kontaktu, w sposób, jak tego oczekujesz. Masz wrażenie, że jest mu często wszystko jedno, czy jesteś, czy cię nie ma.
– Tego chyba w ogóle nie da się zaakceptować… – powiedziała Lisa bardziej do siebie, niż do Liama. Poczuła, że znowu kolacja jej się dźwiga. Dobrze, że była herbata. Upiła łyk.
– Ojciec latami uciekał z domu w podróże, byle jak najdalej. Mama długo nie dawała za wygraną – nie było terapii, której by nie wypróbowała. Ale w końcu też znalazła dla siebie drogę ucieczki. Tyle że ta droga okazała się być … ślepą uliczką.
– A ty jak radziłeś sobie z tą … szybą, co oddzielała cię od brata?
– Na początek musiałem zrozumieć, co znaczy powiedzenie „być cierpliwym jak chińczyk.” Poza tym, trochę wcześniej niż innym przyszło mi poznać smak nieodwzajemnionej miłości. Wszystko. – Liam uciął temat Finna. – Częstuj się, chyba, że nie lubisz arabskich słodyczy.
– Dziękuję. Chyba już wystarczająco dziś wszystkiego popróbowałam. Nigdy jeszcze nie zjadłam dwóch zup na raz.
– Dla mnie normą jest jeść zupę przy okazji każdego posiłku.
Lisa uśmiechnęła się, jednak szybko na powrót spoważniała. Nie została tu po to, żeby gadać o kulinarnych gustach gospodarza – w gruncie rzeczy były jej one obojętne. Miała w głowie wiele pytań i chciała na nie uzyskać odpowiedz, zanim stąd wyjdzie. Upiła herbaty, rzuciła ponowne spojrzenie na grafikę na ścianie ze zdjęciami Liama z córką i zadała pierwsze pytanie, które jej się narzuciło, kiedy ją zobaczyła.
– Co z matką Lili?
– Nie mamy ze sobą kontaktu, odkąd porzuciła Lili, zaraz po jej narodzinach.
– Ale … ale dlaczego? – zawołała Lisa w wyraźnym szoku.
– A dlaczego twoja siostra zostawiła swojego syna?
Lisa westchnęła ciężko.
– Sama chciałabym to zrozumieć.
– Są rzeczy, o których filozofom się nie śniło. – Liam wzruszył ramionami, po czym dodał. – Lili ma bardzo szczęśliwe i harmonijne dzieciństwo. Nigdy nie była świadkiem domowej kłótni. Jest dobrze i … oby tak zostało. – zakończył chłodno.
– Nie wszystko da się zaplanować…
– To prawda. Katastrof, klęsk żywiołowych i wojen nie da się zaplanować. Reszta to kwestia wyboru i determinacji.
Lisa nic nie odpowiedziała. Jeszcze nie przyszedł czas na to, żeby podkopać pewność siebie gospodarza. Zmieniła temat.
– Twoje siostry są muzułmankami…
– Skoro ich ojciec jest muzułmaninem, to nie może być inaczej.
– Zastanawiam się tak… – Lisa zrobiła małą pauzę, rozsiadła się wygodnie w fotelu. – Co byś zrobił, gdyby ktoś uwiódł twoją siostrę?
– To byłaby dla niej oczywista tragedia.
– Więc co byś zrobił?
– Nie wiem co. Ale żal mi go. Bardzo.
– Przypuśćmy, że któraś z twoich sióstr chciałaby wyjść za mąż za muzułmanina, który nie jest Niemcem, tylko obcokrajowcem. Będziesz negocjować jej kontrakt małżeński?
– To się rozumie samo przez się. Oboje wiemy, jak trudno rozwiązać u nas ugodowo cywilne małżeństwo, a co dopiero gdzieś w kraju, gdzie obowiązuje prawo bazujące na szariacie.
– Och, u nas już doszło do tego, że czasem sąd państwowy w rozstrzyganiu kieruje się nie prawem krajowym tylko religijnym. Cóż za upadek!
– Skoro mamy coraz więcej obywateli, dla których ważniejsze jest prawo religijne od państwowego, to co się dziwić?
– Szkoda tylko, że to prawo religijne chroni tylko jedną stronę – mężczyznę.
– Dlatego tak ważne jest, co jest w takim kontrakcie.
– A co dla ciebie najważniejsze byłoby w takim kontrakcie do zabezpieczenia?
– To chyba oczywiste: opieka nad dziećmi i zabezpieczenie finansowe na wypadek rozwodu – mahr.1 A gdyby rzeczywiście miała po ślubie opuścić Niemcy i zamieszkać w kraju arabskim, gdzie obowiązuje prawo szariatu, czego raczej nie zakładamy, to brak zgody na jego kolejne małżeństwo.
Lisę bardzo ciekawiło, na jaką sumę opiewałby taki minimalny mahr dla panny Achenbach, ale o to oczywiście zapytać nie mogła. Przyglądając się jednak z boku podczas kolacji, jak bardzo czułe i pełne miłości jest odniesienie Klausa do swoich trzech córek, trudno było Lisie, nie odnieś wrażenia, że ewentualny zięć spoza europejskich krajów, a nawet spoza samych Niemiec, chyba nie miałaby czego szukać w tym domu. Widok kordialnych relacji Achenbacha z córkami oczywiście wywołał u Lisy natychmiastowy ból w sercu, któremu ulgę przyniosła dopiero myśl, że jutro rano wszystko się zmieni. Do rzeczywistości przywołał ją głos Liama.
– W takim wypadku niemiecki sąd i niemieckie prawo jako właściwe nawet wpisane w kontrakt pozostałoby martwym zapisem.
– Jak dobrze zrozumiałam przy kolacji, Layla chce być lekarzem.
– A Nur studiować arabistykę. I co z tego? Koran nakazuje rozwijać talenty każdemu, niezależnie od płci.
– Wpisałbyś zgodę na kontynuowanie nauki i podjęcie pracy zawodowej do kontraktu małżeńskiego swojej siostry?
– Gdyby to było w interesie, którejś z nich. Na razie to czysta teoria. Żadna jeszcze nie skończyła szkoły średniej. Żadna też nie ma kandydata na męża. Jeszcze do tego cudzoziemca!
– À propos kandydata, jakie warunki musiałby spełniać, żeby został zaaprobowany przez twojego ojca?
– Oraz jej matkę.
– OK, przez rodziców.
– Musiałby być uczciwym muzułmaninem, mieć środki na utrzymanie rodziny i podobać się tej mojej siostrze, z którą ma zamiar się ożenić. Tyle.
– Jesteś muzułmaninem?
– Co? – Liam spojrzał na Lisę nieco rozbawionym, ale i jednocześnie zdziwionym wzrokiem. – Naprawdę musisz zadawać mi to pytanie?
– Tak czy nie? -Lisa zażądała jasnej odpowiedzi.
– Nie jestem. Sprawia to tobie jakąś różnicę?
– Może… – odpowiedziała Lisa zdawkowo, oddychając jednocześnie z ulgą. Mimo to sondowała dalej, bo diabeł tkwi w szczegółach.
– Znaczy, że muszą być w islamie takie poglądy, których nie podzielasz?
– Podwójne standardy, dualizm etyczny. Ekskluzywizm religijny niektórych radykalnych odłamów islamu, który utrudnia dialog między muzułmanami a niewierzącymi. Niemniej trzeba przyznać, że islam jest bardzo racjonalną religią. Nasze katolickie rozkminy na temat Trójcy Świętej są dla muzułmanów zupełnie nie do ogranięcia. Islam jest również bardzo praktycznym wyznaniem dla tych, którzy szukają w religii odpowiedzi na każdy najmniejszy swój życiowy dylemat. Mahomet jest wzorem dla muzułmańskich mężczyzn, jego żona Aisza wzorem dla muzułmańskich kobiet. Hadisy2 bardzo szczegółowo opisują ich codzienne życie. Muzułmanin znajdzie tam wytyczne dla niemal wszystkich swoich poczynań. Na którym boku powinien spać, albo w którą stronę powinien splunąć.
– Wolisz sam decydować, na którym boku chcesz spać? – odpowiedziała Lisa, nieco jednak rozbawiona takim przedstawieniem islamu.
– Zdecydowanie. Cenię sobie wolność decyzji we wszystkim, co robię. W wyborze wyznania nie chodzi jednak o to, co się lubi, a czego nie. Jest to przede wszystkim credo. W kwestiach fundamentalnych nie zmieniam poglądów. Nie nadaję się na konwertytę.
– Ale są rzeczy, które cenisz, podzielasz w islamie, mam rację?
– Dżihad3, rzecz jasna. – odpowiedział bez namysłu Liam. Nie potrafił ukryć rozbawienia na swojej twarzy. Spodziewał się reakcji Lisy, jaką wywoła ta odpowiedź.
Lisa przełknęła ślinę i powstrzymała wewnętrzną irytację. Liam jak nikt inny potrafił w jednej sekundzie wywrócić jej humor kompletnie do góry nogami. Tak po prostu, jednym zdaniem. Wzięła do ręki filiżankę z herbatą – musiała przepłukać usta. Nie była w nastroju do żartów, w dodatku głupich. Jeszcze jeden taki tekst z jego strony, a wstanie i wyjdzie, nie wyjawiając mu powodu, z jakim tu przyszła.
– Święta Wojna?
– Mhm. – Liam przytaknął, wciąż z tym samym rozbawieniem na twarzy. – Z samym sobą.
– Pytałam poważnie.
– Wojna z samym sobą to jest poważna sprawa.
– Ja wolę zawrzeć pokój ze światem i z samą sobą.
– Jakoś ci nie wierzę. – Liam w końcu spoważniał. Przez dłuższą chwilę przypatrywał się Lisie z uwagą. Jeśli coś naprawdę cenił w drugim człowieku, to był to niezłomny duch walki. Lisa była dla niego tego uosobieniem.
– Powiedziałbym raczej, że nigdy nie przestajesz walczyć.
Lisa puściła mimo ucha słowa, które uważała za komplement. Drążyła dalej.
– Wracając jednak do islamu. Czy tak poza… dżihadem, jest coś jeszcze?
– Jedna rzecz jest na pewno istotna. Nacisk, jaki kładzie się na ukształtowanie charakteru mężczyzny.
– A tak bliżej?
– Mężczyzna musi być stanowczy, zaradny, zdecydowany i racjonalny. – Liam starannie podkreślił słowo „racjonalny” – Poza tym zawsze musi chronić kobiety ze swojej rodziny.
– Bo są z natury słabe i niezaradne?
– No, bardzo słabe. – oparł Liam rozbawiony. – Nie. Ponieważ są bardziej emocjonalne i uczuciowe. Co naraża je powiedzmy na… kłopoty.
– A te kłopoty z kolei wystawiają na szwank jego męski honor. – odparła Lisa z wyraźną uszczypliwością.
– Nikt nie chce być publicznie uznany za głupca.
– To ma być usprawiedliwieniem dla złego traktowania?
– Nic nie usprawiedliwia złego traktowania. Islam w żaden sposób nie legitymizuje złego traktowania kobiet. Przeciwnie, muzułmanin jest oceniany głównie przez pryzmat swojego zachowania w stosunku do kobiet. Każdy mężczyzna, który nadużyje swojego autorytetu wobec kobiety powierzonej jego opiece, nie może być dłużej uznawany za prawego człowieka.
– Życie pokazuje coś dokładnie odwrotnego.
– To pokłosie kulturowych i lokalnych uwarunkowań. Konsekwencja ignorancji i złego przykładu. Jest wiele krajów, niekoniecznie zdominowanych przez islam, gdzie przemoc ma charakter wręcz systemowy i jest aprobowana na wszystkich płaszczyznach życia społecznego.
– Islam jednak dopuszcza stosowanie przemocy przez mężczyznę wobec żony.
– To już jest mocna nadinterpretacja. Owszem, islam pozwala mężowi skarcić żonę w w sytuacji jawnej rebelii, ale w sposób, w jaki karci się dziecko: zamknąć na klucz, tyłek stłuc.
– Oboje wiemy, jak takie „karcenie” wygląda w praktyce.
– Zawsze się znajdzie ktoś, kto nadużyje przyznanego mu prawa.
– A co z ograniczeniem wolności osobistej kobiety, podporządkowaniem jej mężczyźnie niemal jak rzecz? To też jest przejaw złego traktowania!
– Rodzina muzułmańska zbudowana jest na zasadzie hierarchii, tak, żeby mąż i żona nie wchodzili ze sobą w konkurencję. Obowiązkiem kobiety jest dbanie o komfort fizyczny i psychiczny członków rodziny, edukacja dzieci itp. natomiast zadaniem mężczyzny jest zabezpieczenie finansowe rodziny i danie jej poczucia bezpieczeństwa. W wielu rodzinach muzułmańskich prawie cała odpowiedzialność za rodzinę spoczywa na plecach mężczyzny. Swoją drogą, gdyby mój ojciec tylko zasugerował Yasmin, że mogłaby dołożyć się do domowego budżetu, pewnie padłaby trupem z oburzenia. Ona pracuje na swoje perfumy i pantofelki.
– O, to jest nawet interesujące. – powiedziała mimowolnie Lisa, bo właśnie przyszło do głowy, że islam ma jednak swoje zalety. Gdyby dziś miała podpisywać intercyzę małżeńską, nie zapomniałaby dopisać tam, że kobieta pracuje tylko na swoje wydatki, a mężczyzna na wszystko inne.
– Islam wiąże prawa z obowiązkami. Więcej ochrony zawsze oznacza mniej wolności. Mniejsza odpowiedzialność – podporządkowanie. Coś za coś. Dla ciebie konieczność towarzyszenia ci w czasie podróży przez mężczyznę z twojej rodziny, to ograniczenie twojej wolności oraz oznaka braku zaufania. Dla muzułmanki samotne podróżowanie bez eskorty jest przejawem lekceważenia jej osoby, braku szacunku i miłości ze strony mężczyzn w jej rodzinie. Wychowałaś się w innej mentalności, więc to, co dla ciebie jest nie do przyjęcia, dla moich sióstr jest jak najbardziej naturalne.
– Jak to się ma do twojej córki?
– Lili to jeszcze dziecko!
– Jednak to dziecko jest wychowywane przez babcię, która jest muzułmanką.
– Sam ją wychowuję. – odparł Liam dobitnie i mało przyjemnym głosem. – Yasmin daje jej tylko to, czego odmówiła jej własna matka.
– Masz ją zamiar wychować bardziej na muzułmańską czy zachodnią kobietę?
– Na dobrą i uczciwą.
Lisa odchrząknęła. Zrozumiała, że weszła na zakazane terytorium gospodarza – jego córkę.
– Mogę wiedzieć, dokąd zmierza to całe przesłuchanie? – zapytał Liam trochę opryskliwym tonem.
– Próbuje zbudować sobie twój obraz.
– I z jakim rezultatem?
Lisa wzruszyła ramionami.
– Im więcej się o tobie dowiaduję, tym mniej wiem, co mam o tobie myśleć.
– Pochlebia mi, że poświęcasz mi tyle uwagi. Nadal jednak nie rozumiem, po co ci to.
– Mam do podjęcia ważną decyzję.
– Jesteś dziś bardzo enigmatyczna. Czemu tak naprawdę zawdzięczam ci wizytę?
W odpowiedzi Lisa wyjęła z torby zapakowaną butelkę wina i podała ją Liamowi.
– Nie mam dziś urodzin.
– Wiem. To na inne urodziny.
Liam wyjął z papierowej torebki butelkę wina. Odłożył ją na ławę, nie spuszczając przy tym wzroku z Lisy. Wtedy też wyczuł, że w torebce jest coś jeszcze. Włożył rękę do torebki i wyjął z niej … grzechotkę. Lisa nie musiała już nic więcej dodawać, ale dokończyła dla jasności:
– Jestem w ciąży.
Zapadła cisza. Liam przyglądał się przez moment grzechotce w ręku, mimowolnie przymknął oczy i przełknął głośno ślinę. Twarz miał wyraźnie napiętą. Potrzebował dobrej chwili, żeby odzyskać kontrolę nad własnymi emocjami, opanować stres. Lisa widziała, że to nie jest dla niego ani dobra, ani przyjemna wiadomość. Szybko przerwała milczenie.
– Bez obawy. Nie zostawię ci dziecka. Nie jesteśmy parą. Nigdy nie byliśmy. Ale oboje jesteśmy prawnikami, więc chyba dogadamy się… bez sądu.
– Z całą pewnością. – odparł Liam, powoli odzyskując równowagę wewnętrzną.
– Pójdę już.
Lisa wstała, a Liam wstał za nią.
– Odprowadzę cię.
Kiedy Lisa poprawiała żakiet przed lustrem, to Liam zaglądnął jeszcze przez uchylone drzwi do pokoju córki. Lili, przebrana już w piżamkę, leżała na łóżku i czytała książkę. Na schodach dosięgnął ich gwar. Zza szklanych drzwi mieszkania Klausa Achenbacha słychać było gromki śmiech Mohammeda i perliste śmiechy jego sióstr, szczekanie psa. Lisa pomyślała, jak te drzwi bardzo kontrastują z drzwiami, za którymi mieszka miś Finn, a za którymi to panuje martwa cisza. Poczuła, że nie zmruży dziś oka. Byli już przy drzwiach wyjściowych, kiedy Liam się odezwał.
– Lisa! Zanim wyjdziesz, to chcę, żebyś wiedziała, że biorę za nie odpowiedzialność.
– Cieszę się.
– Muszę jednak …
– Musisz się z tym oswoić. – Lisa gwałtownie przerywała mu, żeby nie usłyszeć tego, czego nie chce.
Liam na te słowa Lisy uśmiechnął się jak ktoś, kogo nagle wybawiono z kłopotu.
– Właśnie.
– To tak jak ja z tym wszystkim tutaj.
– Pierwszy raz się rozumiemy.
– Oby nie ostatni… Przy okazji, Lili powiedziała mi, że wybieracie się do Ameryki…
– To prawda. Wkrótce mija 20 rocznica śmierci mojej matki. Trochę rodziny się więc zbierze. Ten wyjazd dla Lili to nie tylko przygoda, ale i okazja, żeby poznać tę część rodziny, która mieszka poza Niemcami.
– A więc nie będzie cię na urodzinach ojca?
-To dopiero za miesiąc. Do tej pory wrócimy.
– No, to bawcie się dobrze!
– Dbaj o siebie, Lisa. A jak co, to dzwoń.
– Dam sobie radę.
1. Mahr – w islamie dar ślubny, który otrzymuje panna młoda od mężczyzny, w momencie zawarcia związku małżeńskiego, na wypadek rozwodu.Zgodnie z szariatem mahr jest własnością żony i wyłącznie ona decyduje o jego przeznaczeniu. Mahr jest wypłacany żonie po zawarciu kontraktu małżeńskiego lub po skonsumowaniu małżeństwa.
2. Dżihad – z arab. zmaganie się, walka, w kulturze islamu pojęcie pierwotnie oznaczające dokładanie starań i ponoszenie trudów w celu wzmocnienia wiary, by trafić do lepszego miejsca. Jest to walka z pokusami, z samym sobą – niejako wojna osobista
3. Hadis – zapis tradycji dotyczącej czynów lub wypowiedzi Mahometa. Hadisy łącznie tworzą sunnę, najważniejsze po Koranie źródło muzułmańskiej moralności i prawa.
Rassel.
Während Liams Tochter in der Küche Tee zubereitete, betrachtete Lisa mit Interesse das große Bild an der Wand, das aus einer Computergrafik mit neun Schwarzweißfotos von Liam und seiner Tochter bestand, die Jahr für Jahr aufgenommen wurden. Neben der Grafik an der Wand fielen ihr hier und da auch die zahlreichen handgefertigten Nippes und kleinen Dekorationen auf, die das Kind offenbar aus allem, was die Natur und der Schreibwarenladen hergaben, selbst hergestellt hatte.
„Vielleicht braucht sie Hilfe?“
„Lili ist fast neun Jahre alt. Sie kann Tee kochen.“
„Aber sie kann sich ja trotzdem verbrennen!“
„Kinder sind nur so unabhängig, wie man es ihnen ermöglicht. Aber du scheinst nicht viel Kontakt mit ihnen gehabt zu haben, nicht wahr, Lisa?“
„Ich war die Jüngste in der Familie.“
„Marie war es, die den Tee gekocht hat.“
„Das ist wahr. Ich war ja diejenige, die … sich um die Ziegen kümmern“, erwiderte Lisa und sah Liam ein wenig spielerisch an, gespannt, wie er reagieren würde. Er verstand offensichtlich, worauf Lisa anspielte. Unwillkürlich wanderten seine Gedanken zurück zu seinem letzten Besuch auf Hubers Alp. Bei dieser Erinnerung lächelte er leise, dann gab er es zu:
„Das ist etwas, womit Lili wohl kaum zurechtkommen würde.“
„Wer weiß? Unverifiziert, unbestätigt.“
„Ist das eine Einladung?“ Liam sah Lisa direkt in die Augen und lächelte.
„Vielleicht …“ Lisa hielt den Blickkontakt und erwiderte das Lächeln. Schließlich wandte sie ihr Gesicht ab und richtete ihren Blick auf das Wandbild. Liam folgte ihr mit seinen Augen.
„Dies ist Finns Werk.“
„Es ist wirklich hervorragend. Du hast einen talentierten Bruder.“
„Ich gebe ihm Kredit von dir. Er wird sich freuen.“
„Ist das sein Beruf oder sein Hobby?“
„Finn trennt nicht zwischen seiner Arbeit und seinen Hobbys.“
Lili brachte zwei Tassen und stellte eine vor Lisa und die andere vor ihren Vater. Für Lisa war er kunstvoll, aus chinesischem Porzellan, für ihren Vater war er schlicht. Der Unterschied war sehr deutlich. Sie holte die Servietten und den Rest des Geschirrs heraus. Lisa beobachtete aus dem Augenwinkel, wie Lili geschickt und originell die Servietten faltete.
„Ist dein jüngerer Bruder immer so still? Beim Essen sprach er kaum. Sobald er gegessen hatte, ging er sofort weg.“
„Oh, manchmal ist es sogar noch schwieriger, ihn zum Schweigen zu bringen als Lili, wenn er schwatzhaft wird. Vor Fremden ist Finn jedoch im Allgemeinen zurückhaltend und verschlossen. Du solltest es nicht persönlich nehmen. So ist er ja schon.“
Lili bemerkte, dass Lisa aufmerksam auf die Tasse schaute.
„Gefällt Ihnen diese Tasse, Frau Huber?“
„Ich habe noch nie Tee aus einer so wunderschönen Tasse getrunken.“
„Dies ist die schönste Tasse in unserem Haus“, erwiderte Lili sichtlich erfreut.
„Du kannst mich bei meinem Vornamen nennen“, sagte Lisa und stellte die Tasse auf dem Couchtisch ab. Dann streckte dem Mädchen die Hand entgegen. „Mein Name ist Lisa.“
Lili zögerte, schaute ihren Vater fragend an. Er nickte einverstanden. Dann reichte Lili Lisa die Hand und sagte ein wenig steif:
„Liliane.“
„Ich hole die Kanne Tee.“ Liam meldete sich zu Wort. Daraufhin stand er auf und ging in die Küche hinaus. Er hatte nicht vor, die Kontaktaufnahme von Lisa mit seiner Tochter zu stören.
Lisa stand ebenfalls auf und half dem Mädchen, den Couchtisch zu decken. Sie stellte die Zuckerdose und die aus Origami gefalteten Servietten auf den Tisch. Lili legte in der Zwischenzeit die Baklava und das Lokum sorgfältig auf den Plattenteller.
„Oma hat das gebacken.“
„Und du hast ihr sicher geholfen.“
„Nein“.
„Hilfst du nicht gerne in der Küche?“
„Doch! Ich helfe gerne beim Dekorieren.“
„Mm … weißt du, was du wirst, wenn du groß bist?“
„Ich werde wie Opa reisen.“
„Aha. Willst du nicht wie Papa Anwältin werden?“
„Nein. Es ist langweilig.“
Das Mädchen ging zum Couchtisch hinüber und begann, alles auf der Tischplatte nach ihrem Geschmack neu zu arrangieren. Die Frau wich zur Seite, ging zum Regal hinüber und nahm einen Bilderrahmen in die Hand. Auf dem Foto war eine Frau, vielleicht in ihrem Alter. Langes hellblondes Haar, ordentlich zu einem Dutt hochgesteckt, der lebhafte Blick aus großen blauen Augen, ein sanftes Lächeln. Unwillkürlich warf Lisa aus dem Augenwinkel einen Blick auf Lili, dann auf die Grafik an der Wand und rief sich schließlich Finns Gesicht ins Gedächtnis zurück – schön, subtil, kindlich, glatt und statisch, fast ohne Mimik. Helles, flachsfarbenes Haar. Die Ähnlichkeit mit der Frau auf dem Foto war verblüffend, aber sie erklärte auch, warum man allein in Finns Gesichtszügen keine Ähnlichkeit mit seinen Halbgeschwistern finden konnte, nicht einmal mit der jüngsten, Fariha, die ihrem Vater so sehr ähnelte. Was das Aussehen betrifft, so waren Liam und seine Tochter die Achenbachs. Dabei ähnelte Liam seinem Vater so sehr, als hätte man Klaus die Haut abgezogen, nur unter Berücksichtigung der 25 Jahre Unterschied. Das Haar des Vaters war bereits lichter geworden und mit weißem Haar durchsetzt. Was sie unterschied, waren ihre Stimmen. Klaus und sein jüngster Sohn Mohammed hatten Baritonstimmen: stark, warm und tief. Liam und Finn – typisch irisch – hoch und dünn. „Lili hat nur die Augen ihrer Großmutter, na ja, es sei denn, sie kam nach ihrer Mutter?“ Der Bilderrahmen wurde aus Eisspateln gefertigt und mit Lack in orientalischen Mustern bemalt.
„Ich nehme an, du hast wohl auch diesen schönen Bilderrahmen gemacht?“
„Ich habe nur die Spatel auf der Pappe gelegt. Fariha hat den Rahmen bemalt. Es ist ein gemeinsames Geschenk für Papas Geburtstag von uns.“- Lili sah Lisa ein wenig schlau an und fügte hinzu: „Und von Mohammed.“
„Was hat Mohammed gemacht – die Stütze für den Bilderrahmen?“
„Nein. Ich habe auch die Stütze geleistet. Mohammed … hat Eiscreme gegessen.“
„Zehn Stück?“
„Er war sehr krank.“
„Ich bezweifle es nicht!“
Lisa und Lili brachen in fröhliches Lachen aus.
„Wer ist auf diesem Bild?“
„Das ist meine Oma Kiara. Sie ist tot. Oma war eine Anwältin wie Papa. In New York.“
„In New York?“
„Papa und Onkel Finn haben dort einst gelebt.“
Lisa musste im Geiste feststellen, dass Kinder eben die beste Quelle für Informationen sind. Sie wollte aber nicht an Lilis Zunge ziehen. Die Tür war offen und Liam in der Küche konnte alles hören. Zum Glück musste sie das nicht – Lili hatte im Gegensatz zu ihrem Vater keine Probleme mit Offenheit.
„Warst du jemals in New York?“, fragte Lili neugierig.
„Leider hatte ich bisher noch keine Gelegenheit dazu.“
„Wir fliegen nächsten Sonntag nach New York, wenn Papa Urlaub hat. Mit Onkel Finn. Das heißt, falls Opa damit einverstanden ist. Papa und Opa streiten sich darüber.“
„Es ist Opa, der für Finn entscheidet, wo er seinen Urlaub verbringt?“ Lisa hatte immer mehr zum Nachdenken. In dieser Familie waren scheinbar nicht nur die Kinder und Frauen davon ausgeschlossen, selbst Entscheidungen zu treffen. Es war schlimmer als sie dachte.
Lili stand ein wenig verwirrt da. Sie wusste einen Moment lang nicht, was sie antworten sollte. Schließlich lächelte sie und erklärte es auf ihre Weise:
„Onkel Finn ist wie Teddybär.“
„Teddybär?“
„Du kannst ihm alles erzählen, aber er wird dir nicht so antworten, wie du es möchtest. Wenn du ihn umarmst, will er dich nicht zurück umarmen. Du kannst ihn anlächeln, aber er wird dich nicht zurücklächeln. Wenn du vergisst, ihn mit auf Reisen zu nehmen, wirst du ihn vermissen, aber er wird nicht um dich weinen. Aber es ist cool, dass er da ist.“
Lili beendete ihre Erklärung. Liam war schon eine ganze Weile im Wohnzimmer und hörte sich die Worte seiner Tochter an, schließlich meldete er sich zu Wort und sagte offen zu Lisa:
„Mein Bruder ist autistisch.“
Lisa wurde blass und klammerte sich unwillkürlich an die Lehne des Stuhls hinter ihr. Sie musste sich hinsetzen. Das Abendessen stieg ihr die Kehle hinauf. „Der Begriff »morgendliche Übelkeit« muss von einem Mann erfunden worden sein! Kein Vormittag endet zur Abendessenszeit!“, ging ihr durch den Kopf. Liam kniete am Kaffeetisch und goss Tee in Tassen ein. Dann setzte er sich auf den Sessel nebenan. Er sah seine Tochter an und warf dann einen Blick zur Tür, um ihr mitzuteilen, dass sie schon zu lange hier war.
„Lili!“
„Ich bin schon weg.“
An der Tür drehte sich das Mädchen noch einmal um:
„Auf Wiedersehen, Lisa.“
„Gute Nacht, Liliane.“
Lili ging und schloss die Tür hinter sich. Lisa nahm einen Schluck Tee. Das tat ihr gut, sie kam langsam wieder ins Gleichgewicht. Liam bemerkte ihr verändertes Gesicht.
„Nun, es gibt kein Drama. Finn hat einen Beruf und eine Arbeit. Er ist unabhängig und hat eine eigene Wohnung. Sogar er spricht … relativ gut. Es fällt ihm einfach schwer, mit anderen Menschen in Kontakt zu treten. Finn lebt in seiner eigenen Welt.“
„Es muss schwer für deine Eltern gewesen sein.“
„Was soll ich dir darauf sagen? … Finn war drei Jahre alt, als bei ihm eine Autismus-Spektrum-Störung diagnostiziert wurde. Zu Hause wurde ihm alles untergeordnet. Jeden Tag nach dem gleichen Schema und Ritual. Jede Stunde. Keine Abweichung. Nun, aber das ist etwas, das man überwinden kann. Schlimmer war das Trennglas. In der Tat sind beide völlig gegen das unsichtbare Glas »gekracht«.“
„Was meinst du damit, dass deine Eltern völlig gegen das Glas gekracht sind, wenn ich fragen darf?“
„Es ist schwer zu akzeptieren, dass dein Kind nicht auf deine Gefühle eingeht, nicht den Kontakt zu dir sucht, so wie du es erwartest. Manchmal hat man das Gefühl, dass es ihm gleichgültig ist, ob man da ist oder nicht.“
„Ich glaube nicht, dass das überhaupt akzeptabel ist …“, sagte Lisa mehr zu sich selbst als zu Liam. Sie spürte, wie ihr der Magen wieder in die Kehle stieg. Gut, dass es Tee gab. Sie nahm einen Schluck.
„Mein Vater ist jahrelang von zu Hause weggelaufen, bloß um so weit wie möglich weg zu sein. Meine Mutter hat lange Zeit nicht aufgegeben – es gab keine Therapie, die sie nicht versucht hätte. Schließlich hat auch sie einen Fluchtweg für sich gefunden. Doch dieser Weg hat sich als Sackgasse entpuppt.“
„Wie bist du mit »dem Glas« umgegangen, das dich von deinem Bruder trennte?“
„Zunächst musste ich begreifen, was das Sprichwort »Sei geduldig wie ein Chinese« bedeutet. Außerdem habe ich den Geschmack der unerwiderten Liebe etwas früher kennengelernt als andere. Alles.“ Liam schnitt Finns Thema ab. „Bediene dich, es sei denn, du magst keine arabischen Süßigkeiten.“
„Danke, aber ich habe heute schon mehr als genug von allem ausprobiert. Ich habe noch nie zwei Suppen auf einmal gegessen.“
„Für mich ist es normal, zu jeder Mahlzeit Suppe zu essen.“
Lisa lächelte, wurde aber schnell wieder ernst. Sie war nicht hier, um über die kulinarischen Vorlieben ihres Gastgebers zu plaudern – die waren ihr im Grunde gleichgültig. Sie hatte eine Menge Fragen im Kopf und wollte sie beantwortet haben, bevor sie von hier wegging. Dann nahm sie einen Schluck Tee, warf noch einmal einen Blick auf die Grafik an der Wand mit Bildern von Liam und seiner Tochter und stellte die erste Frage, die ihr in den Sinn kam, als sie sie sah.
„Was ist mit Lilis Mutter?“
„Wir haben keinen Kontakt mehr zueinander, seit sie Lili nach ihrer Geburt verlassen hat.“
„Aber … aber warum?“, rief Lisa sichtlich geschockt.
„Und warum hat deine Schwester ihren Sohn verlassen?“
Lisa seufzte. „Ich würde es selbst gerne verstehen.“
„Es gibt Dinge, von denen die Philosophen nie geträumt haben.“ Liam zuckte mit den Schultern und fügte dann hinzu: „Lili hat eine sehr glückliche und harmonische Kindheit. Sie hat noch nie einen häuslichen Streit miterlebt. Das ist gut so und … möge es auch so bleiben“, beendete er das Thema kühl.
„Nicht alles kann geplant werden …“
„Das ist wahr. Katastrophen, Pandemien und Kriege sind nicht planbar. Der Rest ist eine Frage der Wahl und der Entschlossenheit.“
Lisa reagierte nicht. Es war noch nicht an der Zeit, das Selbstvertrauen des Gastgebers zu untergraben. Sie wechselte das Thema.
„Deine Schwestern sind Muslime …“
„Da ihr Vater ein Muslim ist, kann es nicht anders sein.“
„Das frage ich mich schon …“ Lisa machte eine kleine Pause und ließ sich bequem in ihrem Sessel nieder. „Was würdest du tun, wenn jemand deine Schwester verführen würde?“
„Es wäre eine offensichtliche Tragödie für sie.“
„Was würdest du also tun?“
„Ich weiß nicht, was. Aber es tut mir leid für ihn. Sehr.“
„Angenommen, eine deiner Schwestern möchte einen Muslim heiraten, der nicht Deutscher ist, sondern ein Ausländer. Würdest du ihren Ehevertrag aushandeln?“
„Das versteht sich von selbst. Wir wissen beide, wie schwierig es ist, eine Ehe bei uns einvernehmlich aufzulösen, geschweige denn in einem Staat mit der Scharia.“
„Oh, bei uns ist es schon so weit gekommen, dass sich ein Landesgericht manchmal nicht am Staats-, sondern am Religionsgesetz orientiert. Was für ein Untergang!“
„Wenn es immer mehr Bürgerinnen und Bürger gibt, für die das Religionsgesetz wichtiger ist als das Staatsgesetz, was ist dann das Wunder?“
„Es ist nur schade, dass dieses religiöse Gesetz nur eine Seite schützt, den Mann.“
„Deshalb ist es so wichtig, was in einem solchen Vertrag steht.“
„Was wäre das Wichtigste für dich, um einen solchen Vertrag abzuschließen?“
„Es liegt wohl auf der Hand: Sorgerecht für die Kinder und finanzielle Versorgung im Falle einer Scheidung – Mahr (Brautgabe)1. Und wenn sie nach der Heirat tatsächlich Deutschland verlassen und in einem arabischen Land mit Scharia leben sollte, wovon wir kaum ausgehen können, würde es auch keine Zustimmung zu seiner weiteren Heirat geben.“
Lisa war sehr darauf neugierig, wie viel ein solcher Mindset-Mahr für »Fräulein« Achenbach ausmachen würde, aber natürlich konnte sie nicht danach fragen. Als Lisa jedoch während des Abendessens das liebevolle Verhältnis von Klaus zu seinen drei Töchtern beobachtete, konnte sie sich des Eindrucks nicht erwehren, dass ein möglicher Schwiegersohn aus dem außereuropäischen Ausland oder gar aus Deutschland selbst in diesem Haus wohl nichts zu suchen hätte. Der Anblick von Achenbachs herzlichem Umgang mit seinen Töchtern bereitete Lisa natürlich sofort Herzschmerzen, die nur durch den Gedanken gelindert wurden, dass morgen früh alles verändert sein würde. Liams Stimme holte sie in die Realität zurück.
„In diesem Fall wären das deutsche Gericht und das deutsche Gesetz, das sogar im Vertrag verankert ist, nur toter Buchstabe.“
„Wie ich beim Abendessen verstanden habe, möchte Layla Ärztin werden.“
„Und Nur will Arabisch weiter studieren. Na und? Der Koran schreibt die Entwicklung von Talenten für jeden vor, unabhängig vom Geschlecht.“
„Würdest du in den Ehevertrag deiner Schwester eine Klausel aufnehmen, die ihr erlaubt, ihr Studium fortzusetzen und eine Berufstätigkeit aufzunehmen?“
„Wenn es in ihrem Interesse war. Im Moment ist das noch reine Theorie. Keiner von ihnen hat bisher die Schule abgeschlossen. Keiner hat einen Kandidaten für einen Ehemann. Dazu noch einen Ausländer.“
„À Apropos Kandidat: Welche Bedingungen müsste er erfüllen, um von deinem Vater akzeptiert zu werden?“
„Auch von ihrer Mutter.“
„Okay, von ihrer Eltern.“
„Er müsste ein rechtschaffener Muslim sein, die finanziellen Mittel haben, um die Familie zu ernähren und meiner Schwester, die er zu heiraten wünscht, gefallen. Das war’ s.“
„Bist du ein Muslim?“
„Was?“ Liam schaute ein wenig amüsiert, aber auch verwundert auf Lisa. „Musst du mir diese Frage wirklich stellen?“
„Ja oder nein?“ Lisa verlangte eine klare Antwort.
„Ich bin es nicht. Macht das einen Unterschied für dich?“
„Vielleicht“, erwiderte Lisa beiläufig, während sie erleichtert aufatmete. Dennoch ging sie der Sache nach, denn der Teufel steckt im Detail. „Es muss also Ansichten im Islam geben, die du nicht teilst, richtig?“
„Doppelmoral, ethischer Dualismus. Der religiöse Exklusivismus einiger radikaler Fraktionen des Islam, der den Dialog zwischen Muslimen und Ungläubigen erschwert. Dennoch muss man zugeben, dass der Islam eine sehr rationale Religion ist. Unsere katholischen Zwickmühlen über die Heilige Dreifaltigkeit sind für Muslime völlig unbegreiflich. Der Islam ist auch eine sehr praktische Konfession für diejenigen, die in der Religion Antworten auf jedes kleine Dilemma im Leben suchen. Mohammed ist ein Vorbild für muslimische Männer, seine Frau Aisha ein Vorbild für muslimische Frauen. Die Hadithe2 beschreiben ihr tägliches Leben in allen Einzelheiten. Muslim findet dort Leitlinien für fast alle seine Verhaltensweisen. Auf welcher Seite er schlafen soll, oder in welche Richtung er spucken soll.“
„Du ziehst es vor, selbst zu entscheiden, auf welcher Seite du schlafen möchtest“, sagte Lisa, allerdings ein wenig amüsiert über eine solche Vorstellung vom Islam.
„Definitiv. Ich schätze die Entscheidungsfreiheit bei allem, was ich tue. Bei der Wahl der Konfession geht es jedoch nicht darum, was man mag oder nicht mag. Es ist in erster Linie ein Credo. Ich ändere meine Ansichten nicht, wenn es um grundsätzliche Fragen geht. Deshalb bin ich nicht geeignet, ein Konvertit zu sein.“
„Aber es gibt Dinge, die du schätzt, die du mit dem Islam teilst, habe ich recht?“
„Dschihad3, natürlich“, erwiderte Liam, ohne nachzudenken. Er konnte die Belustigung auf seinem Gesicht nicht verbergen. Er hatte die Reaktion erwartet, die Lisa auf diese Antwort bekommen würde.
Lisa schluckte ihren Speichel hinunter und hielt ihre Verärgerung zurück. Liam konnte ihre Stimmung in einer Sekunde völlig umkehren wie kein anderer. Einfach so, mit einem einzigen Satz. Sie nahm eine Tasse Tee in die Hand – sie musste ihren Mund ausspülen. Sie war nicht in der Stimmung für Witze, noch dazu dumme. Noch eine solche Bemerkung seinerseits und sie würde aufstehen und gehen, ohne ihr Vorhaben zu erläutern, mit dem sie hergekommen war.
„Heiliger Krieg?“
„Mmm“, nickte Liam, immer noch mit der gleichen Belustigung im Gesicht. „Mit mir selbst.“
„Ich habe ernsthaft gefragt.“
„Der Krieg mit sich selbst ist eine ernste Sache.“
„Ich ziehe es vor, Frieden mit der Welt und mit mir selbst zu schließen.“
„Irgendwie glaube ich dir nicht.“ Liam wurde endlich ernst.
Er sah Lisa einen langen Moment lang aufmerksam an. Wenn es etwas gab, das er an einem Menschen wirklich schätzte, dann war es ein unbeugsamer Kampfgeist. Lisa war für ihn der Inbegriff dafür.
„Ich würde eher sagen, dass du nie aufhörst zu kämpfen.“
Lisa ließ die Worte los, die sie für ein Kompliment hielt. Sie verfolgte das Thema weiter.
„Doch zurück zum Islam. Gibt es außer … dem Dschihad noch etwas anderes?“
„Eine Sache ist auf jeden Fall wichtig. Die Betonung, die auf die Bildung des Charakters eines Mannes gelegt wird.“
„Und so etwas genauer?“
„Ein Mann muss fest, einfallsreich, entschlossen und rational sein.“ Liam betonte sorgfältig das Wort »rational«“ „Außerdem muss er die Frauen seiner Familie immer schützen.“
„Weil sie von Natur aus schwach und unfähig sind?“
„Nun, sehr schwach“, erwiderte Liam amüsiert. „Nein. Weil sie viel emotionaler und gefühlsbetonter sind. Das setzt sie, sagen wir mal, Schwierigkeiten aus.“
„Und diese »Schwierigkeiten« stellen wiederum seine männliche Ehre infrage“, erwiderte Lisa mit einem deutlichen Kniff.
„Niemand möchte in der Öffentlichkeit als Narr gelten.“
„Soll das eine Entschuldigung für Misshandlungen sein?“
„Nichts rechtfertigt Misshandlungen. Der Islam legitimiert in keiner Weise die Misshandlung von Frauen. Im Gegenteil, ein Muslim wird hauptsächlich nach seinem Verhältnis zu Frauen beurteilt. Wer seine Autorität gegenüber einer Frau missbraucht, die ihm anvertraut ist, kann nicht mehr als rechtschaffener Mann bezeichnet werden.“
„Das Leben zeigt das genaue Gegenteil.“
„Dies ist das Ergebnis kultureller und lokaler Prägungen und die Folge von Ignoranz und schlechtem Beispiel. Es gibt viele Länder, die nicht unbedingt islamisch dominiert sind, in denen Gewalt sogar systemisch ist und auf allen Ebenen der Gesellschaft akzeptiert ist.“
„Der Islam duldet jedoch Gewalt eines Mannes gegen seine Frau.“
„Dies ist bereits eine starke Überinterpretation. Der erlaubt es dem Ehemann, seine Frau zu züchtigen, wenn sie rebelliert: sie einsperren, ihr den Hintern versohlen – genau wie im Falle eines Kindes.“
„Wir wissen beide, wie eine solche »Züchtigung« in der Praxis aussieht.“
„Wenn man ein Recht gewährt, wird es immer jemanden geben, der es missbraucht.“
„Wie steht es mit der Einschränkung der persönlichen Freiheit der Frau, die dem Mann fast wie ein Ding untergeordnet ist? Das ist auch Misshandlung!“
„Die muslimische Familie ist auf dem Prinzip der Hierarchie aufgebaut, und Ehemann und Ehefrau sollten nicht in Konkurrenz zueinander treten. Es ist die Aufgabe der Frau, für das körperliche und geistige Wohlergehen der Familienmitglieder, die Erziehung der Kinder usw. zu sorgen, während es die Aufgabe des Mannes ist, die Familie finanziell abzusichern und ihr ein Gefühl der Sicherheit zu geben. In vielen muslimischen Familien lastet fast die gesamte Verantwortung für die Familie auf dem Rücken des Mannes. Übrigens, wenn mein Vater Yasmin nur vorgeschlagen hätte, dass sie zum Haushaltsbudget beitragen sollte, wäre sie wohl vor Empörung tot umgefallen. Sie arbeitet für ihr Parfüm und ihre Schuhe.“
„Oh, das ist sogar interessant“, sagte Lisa unwillkürlich, der gerade eingefallen war, dass der Islam doch Vorteile hat. Wenn sie heute einen Ehevertrag unterschreiben würde, würde sie nicht vergessen, dort hinzuzufügen, dass die Frau nur für ihre Ausgaben arbeitet und der Mann für alles andere.
„Der Islam bindet Rechte an Pflichten. Mehr Schutz bedeutet immer weniger Freiheit. Weniger Verantwortung – Unterordnung. Etwas für etwas. Für dich ist es eine Freiheitsbeschränkung und ein Zeichen von Misstrauen, wenn du auf Reisen von einem männlichen Familienmitglied begleitet werden musst. Für eine muslimische Frau ist das alleinige Reisen ohne Begleitung ein Zeichen von Respektlosigkeit, ein Mangel an Achtung und Liebe seitens der Männer ihrer Familie. Du bist mit einer anderen Mentalität aufgewachsen, also ist das, was für dich inakzeptabel ist, für meine Schwestern so natürlich wie möglich.“
„Wie bezieht sich das auf deine Tochter?“
„Lili ist immer noch ein Kind!“
„Aber dieses Kind wird von seiner Großmutter erzogen, die Muslimin ist.“
„Ich erziehe sie selbst“, erwiderte Liam mit Nachdruck und einer nicht sehr freundlichen Stimme. „Yasmin gibt ihr nur das, was ihr die Mutter verweigert hat.“
„Willst du sie eher als muslimische Frau oder als westliche Frau erziehen?“
„Eine brave und ehrliche Frau.“
Lisa hat sich geräuspert. Ihr wurde klar, dass sie das verbotene Revier des Gastgebers betreten und ein verbotenes Thema angeschnitten hatte – nämlich seine Tochter.
„Darf ich wissen, worauf dieses ganze Verhör hinausläuft?“, fragte Liam mit einem leicht schroffer Ton.
„Ich versuche, mir einen Bild von dir zu verschaffen.“
„Mit welchem Ergebnis?“
Lisa zuckte mit den Schultern.
„Je mehr ich über dich erfahre, desto weniger weiß ich, was ich von dir halten soll.“
„Ich fühle mich geschmeichelt, dass du mir so viel Aufmerksamkeit schenkst. Ich verstehe aber immer noch nicht, wozu du das brauchst.“
„Ich habe eine wichtige Entscheidung zu treffen.“
„Du bist heute sehr rätselhaft. Warum schulde ich dir wirklich den Besuch?“
Als Antwort holte Lisa eine verpackte Weinflasche aus ihrer Tasche und reichte sie Liam.
„Heute ist kein mein Geburtstag.“
„Ich weiß, es ist für einen anderen Geburtstag.“
Liam holte die Weinflasche aus der Tüte. Er legte es auf den Kaffeetisch, ohne seinen Blick von Lisa abzuwenden. Da merkte er, dass sich noch etwas anderes in der Tüte befand. Er griff in die Tüte und holte … eine Rassel heraus. Mehr brauchte Lisa nicht hinzuzufügen, aber um der Klarheit willen sagte sie:
„Ich bin schwanger.“
Stille trat ein. Liam starrte einen Moment lang auf die Rassel in seiner Hand, schloss unwillkürlich die Augen und schluckte lautstark seinen Speichel herunter. Sein Gesicht war sichtlich angespannt. Er brauchte einen guten Moment, um seine Emotionen wieder unter Kontrolle zu bringen und seinen Stress zu bewältigen. Lisa konnte erkennen, dass dies weder eine gute noch eine angenehme Nachricht für ihn war. Sie brach schnell das Schweigen.
„Keine Sorge. Ich hinterlasse dir das Kind nicht. Wir sind kein Paar. Das sind wir nie gewesen. Aber da wir beide Anwälte sind, glaube ich, dass wir auch ohne Gericht auskommen werden.“
„Definitiv”, rwiderte Liam, der langsam sein inneres Gleichgewicht wiederfand.
Lisa stand auf. „Ich gehe jetzt.”
„Ich begleite dich hinaus.”
Lisa rückte gerade ihre Jacke vor dem Spiegel zurecht, als Liam durch die immer noch offene Tür einen Blick in das Zimmer seiner Tochter warf – Lili lag, bereits im Pyjama, auf ihrem Bett und las ein Buch. Auf der Treppe erreichte sie ein Getöse. Hinter der Glastür von Klaus Achenbachs Wohnung hörten sie das donnernde Lachen von Mohammed und das perlende Lachen seiner Schwestern, das Bellen des Hundes. Lisa fiel auf, dass diese Tür im krassen Gegensatz zu der Tür stand, hinter der Finn, der Teddybär, wohnte und hinter der Totenstille herrschte. Sie wusste bereits, dass sie heute Nacht kein Auge zu machen würde. Sie waren bereits an der Ausgangstür, als Liam das Wort ergriff:
„Lisa! Bevor du gehst, solltest du wissen, dass ich die Verantwortung für dieses Kind übernehme.”
„Das freut mich.”
„Aber ich muss …”
„Du brauchst eine gewisse Zeit, um dich an die Situation gewöhnen” , unterbrach Lisa ihn abrupt, um nicht zu hören, was sie nicht hören wollte.
Bei diesen Worten von Lisa lächelte Liam wie jemand, der plötzlich aus der Patsche geholfen worden war.
„Ganz genau.”
„Es ist wie bei mir mit allem hier.”
„Zum ersten Mal haben wir uns verstanden.”
„Hoffen wir, dass es nicht das letzte Mal war … Übrigens, Lili hat mir erzählt, dass ihr nach Amerika geht …”
„Das ist wahr. Bald ist der 20. Todestag meiner Mutter. Eine Menge Familie wird sich versammeln. Diese Reise ist nicht nur ein Abenteuer für Lili, sondern auch eine Gelegenheit, den anderen Teil der Familie kennenzulernen, der nicht in Deutschland lebt.”
„Dann wirst du nicht zum Geburtstag deines Vaters kommen?”
„Das ist erst nächsten Monat. Wir werden bis dahin zurück sein.”
„Na dann viel Spaß!”
„Pass gut auf dich auf, Lisa. Wenn du etwas brauchst, ruf mich an.”
„Ich komme schon klar.“
1. Mahr – im Islam ein Hochzeitsgeschenk, das der Mann der Braut bei der Eheschließung für den Fall der Scheidung macht. Es gibt drei Arten von mahru:
1) definitiv – der Betrag wird vor der Eheschließung festgelegt und sollte von beiden Parteien akzeptiert werden.
2) Basisbetrag – seine Höhe hängt von der sozialen Stellung der Frau ab
3) aufgeschoben – der Zeitpunkt des Angebots kann verschoben werden. Sie wird zum Zeitpunkt der Scheidung oder nach dem Tod des Ehepartners gewährt.
2.Die Hadithe – eine Aufzeichnung der Überlieferung über die Taten oder Aussagen Mohammeds. Die Hadithe bilden zusammen die Sunna, die wichtigste Quelle muslimischer Moral und Gesetzgebung nach dem Koran.
3. Der Dschihad – aus dem Arabischen übersetzt »Kampf«, »Anstrengung«, »Bemühung«, »Einsatz« – ist in der islamischen Kultur ein Begriff, der ursprünglich bedeutete, dass man sich anstrengt und Mühen auf sich nimmt, um den Glauben zu stärken und einen besseren Ort zu erreichen. Es ist ein Kampf gegen Versuchungen, gegen sich selbst – ein persönlicher Krieg sozusagen.
Lisa na kolacji u Achenbachów, część II „Grzechotka”
Po zakończanej kolacji Liam zaprosił ją na herbatę do swojego mieszkania, które zajmował wraz swoją córką na drugim piętrze obszernego domu swojego ojca. On z kolei chciał się dowiedzieć, co tym razem skłoniło Lisę do poszukania go, i to nie w sądzie, nie w biurze, tylko w jego rodzinnym domu. Lisa jednak, zanim wyjawiła gospodarzowi cel swojej wizyt, to najpierw musiała opanować szok oraz stawić czoło jeszcze innemu zagrożeniu, które bardziej nawet od złowieszczego islamu, podkopało jej radość z oczekiwanego dziecka.
Kiedy córka Liama przyrządzała w kuchni herbatę, Lisa z zainteresowaniem przyglądała się na ścianie dużemu obrazowi, na który składała się komputerowa grafika z dziewięciu czarno-białych zdjęć Liama z córką, zrobionych rok po roku. Nie mniejszą uwagę od grafiki na ścianie, przykuwały jej tu i ówdzie porozmieszczane w pokoju, liczne bibeloty i dekoracje ręcznej roboty. Zrobione najwyraźniej przez dziecko z wszystkiego, czego dostarcza natura i sklep papierniczy.
– Może trzeba jej pomóc?
– Lili ma prawie dziewięć lat. Potrafi zrobić herbatę.
– Mimo wszystko, może się przecież oparzyć!
– Dzieci są na tyle samodzielne, jak bardzo im się na to pozwoli. Jednak ty chyba za dużo nie miałaś z nimi styczności, co Lisa?
– Byłam najmłodsza w rodzinie.
– Od robienia herbaty była Marie.
– Właśnie. Ja byłam od … doglądania kóz. – odparła Lisa i spojrzała na Liama trochę figlarnie, ciekawa, jak zareaguje. Ten oczywiście zrozumiał, do czego pije Lisa. Jego myśli mimowolnie powędrowały do jego ostatniej wizyty w Hubers Alp. Na to wspomnienie uśmiechnął się pod nosem, po czym przyznał:
– I z tym by sobie Lili nie poradziła.
– Kto wie? Niesprawdzone, niedowiedzione.
– To zaproszenie? – Liam spojrzał prosto w oczy Lisie i się uśmiechnął.
– Może … – Lisa podtrzymała kontakt wzrokowy, odwzajemniła uśmiech. Wreszcie odwróciła twarz i skierowała spojrzenie na obraz na ścianie. Liam podążył za nią wzrokiem:
– To dzieło Finna.
– Jest naprawdę znakomite. Masz utalentowanego brata.
– Przekażę mu uznanie od ciebie. Ucieszy się.
– To jego zawód czy hobby?
– Finn nie rozdziela pracy od hobby.
Lili przyniosła dwie filiżanki i położyła jedną przed Lisą, a drugą przed ojcem. Dla Lisy była zdobna, z chińskiej porcelany, dla ojca — zwykła. Wyróżnienie było bardzo oczywiste. Wyjęła serwetki i resztę zastawy. Lisa obserwowała kątem oka, jak dziewczynka zręcznie i oryginalnie składa serwetki.
– Twój młodszy brat jest zawsze taki cichy? Prawie się nie odzywał przy kolacji. Jak tylko zjadł, to zaraz wyszedł.
– Och, bywa, że trudnej jest go uciszyć od Lili, jak się rozgada. Jednak przy obcych Finn jest na ogół małomówny i wycofany. Nie powinnaś tego brać osobiście. On już taki jest.
Lili zauważyła, że Lisa z uwagą przygląda się filiżance.
– Podoba się pani?
– Nigdy nie piłam herbaty z piękniejszej filiżanki.
– To najładniejsza w naszym domu. – odparła Lili wyraźnie zadowolona.
– Możesz mi mówić do po imieniu. – Lisa odłożyła filiżankę na stolik i podała rękę dziewczynce. – Mam na imię Lisa.
Lili się zawahała, spojrzała na ojca pytająco, ten przytaknął głową. Wtedy wyciągnęła rękę do Lisy i odparła trochę sztywno:
– Liliane.
– Pójdę po dzbanek z herbatą. – odezwał się Liam. Po czym wstał i wyszedł do kuchni. Nie zamierzał przeszkadzać w nawiązywaniu kontaktu Lisy z Lili.
Lisa też wstała, żeby pomóc dziewczynce w nakrywaniu ławy. Położyła cukiernicę i w origami poskładane serwetki. Lili układała tymczasem na paterze starannie baklawę i lokum.
– Babcia upiekła.
– A ty jej pewnie pomagałaś.
– Nie.
– Nie lubisz zajęć w kuchni?
– Lubię. Dekorować.
– Mhm … Wiesz, kim będziesz, gdy dorośniesz?
– Będę podróżować jak dziadek.
– Aha. Prawnikiem jak tata nie chcesz być?
– Nie. To nudne.
Dziewczynka podeszła do ławy i zaczęła poprawiać za Lisą wszystko po swojemu. Kobieta się wycofała na bok, podeszła do regału i wzięła do ręki ramkę ze zdjęciem. Na fotografii była kobieta może w jej wieku. Długie jasno blond włosy upięte starannie w kok, żywe spojrzenie dużych niebieskich oczu, delikatny uśmiech. Lisa mimowolnie rzuciła kątem oka na Lili, potem na grafikę na ścianie, wreszcie przywołała w pamięci twarz Finna – piękną, subtelną, dziecinnie gładką i statyczną, prawie że pozbawioną mimiki. Jasne, koloru lnu włosy. Podobieństwo do kobiety na zdjęciu było uderzające, ale też i tłumaczące, dlaczego tylko w rysach twarzy Finna nie sposób było odnaleźć podobieństwa z przyrodnim rodzeństwem, nawet z najmłodszą Farihą, tak bardzo podobną do ojca. Jeżeli idzie o wygląd to Liam i jego córka wdali się w Achenbachów. Liam to była skóra zdjęta z ojca z uwzględnieniem różnicy 25 lat. Ojciec w przeciwieństwie do syna nie nosił zarostu i włosy miał już przerzedzone czasem oraz poprzeplatane z białymi. Różniły ich za to głosy. Klaus i jego najmłodszy syn Mohammed mieli barytonowe głosy: mocne, ciepłe i niskie. Liam i Finn — typowo irlandzkie — wysokie i cienkie. „Lili chyba tylko oczy ma po babci, no, chyba że po swojej matce?” – pomyślała Lisa. Ramka od zdjęcia zrobiona była ze szpatułek po lodach i pomalowana lakierem w orientalne wzorki.
– Tę śliczną ramkę, to jak zgaduję, też ty zrobiłaś?
– Ja tylko szpatułki nakleiłam na karton. Malowała Fariha. To wspólny prezent od nas na urodziny dla taty. – Lili spojrzała trochę chytrze na Lisę i dodała – No i jeszcze od Mohammeda.
– A co zrobił Mohammed? Podpórkę do ramki?
– Nie. Podpórkę też ja zrobiłam. Mohammed… zjadł lody.
– Dziesięć?
– Był bardzo chory.
– Nie wątpię!
Lisa wraz z Lili wybuchły wesołym śmiechem.
– A kto jest na tym zdjęciu?
– To moja babcia Kiara. Nie żyje. Była prawnikiem jak tata. W Nowym Jorku.
– W Nowym Jorku?
– Tata i wuj Finn kiedyś tam mieszkali.
Lisa musiała stwierdzić w duchu, że dziecko to najlepsze jednak źródło informacji. Nie chciała jednak ciągnąć Lili za język. Drzwi były otwarte i Liam w kuchni na pewno wszystko słyszał. Szczęśliwie nie musiała – Lili, w przeciwieństwie do swojego taty, nie miała problemów z otwartością.
– Byłaś kiedyś w Nowym Jorku? – zapytała Lili z zaciekawieniem.
– Niestety, nie.
– My lecimy do Nowego Jorku w następną niedzielę, jak tata będzie miał urlop w pracy. Z wujem Finnem. To jest, jeśli dziadek się zgodzi. Tata i dziadek spierają się o to.
– To dziadek decyduje za Finna, gdzie on spędza wakacje? – Lisa miała coraz więcej do przemyślenia. Wyglądało, że w tej rodzinie nie tylko za dzieci i kobiety się decyduje. Było gorzej, niż myślała.
Lili stała trochę zdekoncentrowana. Nie wiedziała przez chwilę, co odpowiedzieć. Wreszcie uśmiechnęła się i wytłumaczyła po swojemu:
– Wuj Finn jest jak Teddy Bear.
– Teddy Bear?
– Możesz mu wszystko powiedzieć, ale on ci nic nie odpowie, tak jakbyś chciała. Możesz się do niego przytulić, ale on nie przytuli się do ciebie. Możesz się do niego uśmiechnąć, ale on nie uśmiechnie się do ciebie. Jak zapomnisz go zabrać na wakacje, to będziesz za nim tęsknić, ale on nie będzie za tobą płakał. Ale fajnie, że jest.
Lili zakończyła swój wywód. Liam, który już od dobrej chwili przysłuchiwał się słowom córki, odezwał się w końcu i powiedział otwarcie:
– Mój brat jest autystyczny.
Lisa zbladła, mimowolnie chwyciła się oparcia fotela stojącego za nią. Musiała usiąść. Poczuła, że kolacja podchodzi jej do gardła. „Poranne mdłości to określenie musiał wymyślić facet! Żaden poranek nie kończy się w porze kolacji!” – przeszło jej przez głowę. Liam przyklęknął przy stoliku od kawy i rozlał herbatę. Po czym usiadł na sąsiednim fotelu. Spojrzał na córkę, potem rzucił wymowne spojrzenie na drzwi — dając jej do zrozumienia, że jest tu za długo.
– Lili?
– Już idę. – Lili zebrała się do wyjścia. Przy drzwiach jeszcze się odwróciła:
– Do widzenia, Lisa.
– Dobranoc, Liliane.
Lili wyszła i zamknęła za sobą drzwi. Lisa upiła łyk herbaty. Dobrze jej to zrobiło, powoli odzyskiwała równowagę. Liam zauważył jej zmienioną twarz.
– Nie, no dramatu nie ma. Pracuje, jest samodzielny, mieszka osobno. Mówi … w miarę. Tylko trudno mu jest samemu nawiązywać relację z obcymi. Finn żyje w swoim świecie.
– Twoim rodzicom musiało być ciężko.
– Co mam ci odpowiedzieć? … Finn miał trzy lata, kiedy zdiagnozowano u niego spectrum autyzmu. W domu wszystko było jemu podporządkowane. Każdy dzień według tego samego schematu i rytuału. Co do godziny. Żadnych odstępstw. No, ale to akurat jest do pokonania. Gorzej było z szybą, która dzieli. W gruncie rzeczy to oni oboje się o nią rozbili.
– Co znaczy rozbili się, jeśli wolno spytać?
– Trudno zaakceptować fakt, że twoje dziecko nie odpowiada na twoje uczucia, nie szuka z tobą kontaktu, w sposób, jak tego oczekujesz. Masz wrażenie, że jest mu często wszystko jedno, czy jesteś, czy cię nie ma.
– Tego chyba w ogóle nie da się zaakceptować… – powiedziała Lisa bardziej do siebie, niż do Liama. Poczuła, że znowu kolacja jej się dźwiga. Dobrze, że była herbata. Upiła łyk.
– Ojciec latami uciekał z domu w podróże, byle jak najdalej. Mama długo nie dawała za wygraną – nie było terapii, której by nie wypróbowała. Ale w końcu też znalazła dla siebie drogę ucieczki. Tyle że ta droga okazała się być … ślepą uliczką.
– A ty jak radziłeś sobie z tą … szybą, co oddzielała cię od brata?
– Na początek musiałem zrozumieć, co znaczy powiedzenie „być cierpliwym jak chińczyk.” Poza tym, trochę wcześniej niż innym przyszło mi poznać smak nieodwzajemnionej miłości. Wszystko. – Liam uciął temat Finna. – Częstuj się, chyba, że nie lubisz arabskich słodyczy.
– Dziękuję. Chyba już wystarczająco dziś wszystkiego popróbowałam. Nigdy jeszcze nie zjadłam dwóch zup na raz.
– Dla mnie normą jest jeść zupę przy okazji każdego posiłku.
Lisa uśmiechnęła się, jednak szybko na powrót spoważniała. Nie została tu po to, żeby gadać o kulinarnych gustach gospodarza – w gruncie rzeczy były jej one obojętne. Miała w głowie wiele pytań i chciała na nie uzyskać odpowiedz, zanim stąd wyjdzie. Upiła herbaty, rzuciła ponowne spojrzenie na grafikę na ścianie ze zdjęciami Liama z córką i zadała pierwsze pytanie, które jej się narzuciło, kiedy ją zobaczyła.
– Co z matką Lili?
– Nie mamy ze sobą kontaktu, odkąd porzuciła Lili, zaraz po jej narodzinach.
– Ale … ale dlaczego? – zawołała Lisa w wyraźnym szoku.
– A dlaczego twoja siostra zostawiła swojego syna?
Lisa westchnęła ciężko.
– Sama chciałabym to zrozumieć.
– Są rzeczy, o których filozofom się nie śniło. – Liam wzruszył ramionami, po czym dodał. – Lili ma bardzo szczęśliwe i harmonijne dzieciństwo. Nigdy nie była świadkiem domowej kłótni. Jest dobrze i … oby tak zostało. – zakończył chłodno.
– Nie wszystko da się zaplanować…
– To prawda. Katastrof, klęsk żywiołowych i wojen nie da się zaplanować. Reszta to kwestia wyboru i determinacji.
Lisa nic nie odpowiedziała. Jeszcze nie przyszedł czas na to, żeby podkopać pewność siebie gospodarza. Zmieniła temat.
– Twoje siostry są muzułmankami…
– Skoro ich ojciec jest muzułmaninem, to nie może być inaczej.
– Zastanawiam się tak… – Lisa zrobiła małą pauzę, rozsiadła się wygodnie w fotelu. – Co byś zrobił, gdyby ktoś uwiódł twoją siostrę?
– To byłaby dla niej oczywista tragedia.
– Więc co byś zrobił?
– Nie wiem co. Ale żal mi go. Bardzo.
– Przypuśćmy, że któraś z twoich sióstr chciałaby wyjść za mąż za muzułmanina, który nie jest Niemcem, tylko obcokrajowcem. Będziesz negocjować jej kontrakt małżeński?
– To się rozumie samo przez się. Oboje wiemy, jak trudno rozwiązać u nas ugodowo cywilne małżeństwo, a co dopiero gdzieś w kraju, gdzie obowiązuje prawo bazujące na szariacie.
– Och, u nas już doszło do tego, że czasem sąd państwowy w rozstrzyganiu kieruje się nie prawem krajowym tylko religijnym. Cóż za upadek!
– Skoro mamy coraz więcej obywateli, dla których ważniejsze jest prawo religijne od państwowego, to co się dziwić?
– Szkoda tylko, że to prawo religijne chroni tylko jedną stronę – mężczyznę.
– Dlatego tak ważne jest, co jest w takim kontrakcie.
– A co dla ciebie najważniejsze byłoby w takim kontrakcie do zabezpieczenia?
– To chyba oczywiste: opieka nad dziećmi i zabezpieczenie finansowe na wypadek rozwodu – mahr.1 A gdyby rzeczywiście miała po ślubie opuścić Niemcy i zamieszkać w kraju arabskim, gdzie obowiązuje prawo szariatu, czego raczej nie zakładamy, to brak zgody na jego kolejne małżeństwo.
Lisę bardzo ciekawiło, na jaką sumę opiewałby taki minimalny mahr dla panny Achenbach, ale o to oczywiście zapytać nie mogła. Przyglądając się jednak z boku podczas kolacji, jak bardzo czułe i pełne miłości jest odniesienie Klausa do swoich trzech córek, trudno było Lisie, nie odnieś wrażenia, że ewentualny zięć spoza europejskich krajów, a nawet spoza samych Niemiec, chyba nie miałaby czego szukać w tym domu. Widok kordialnych relacji Achenbacha z córkami oczywiście wywołał u Lisy natychmiastowy ból w sercu, któremu ulgę przyniosła dopiero myśl, że jutro rano wszystko się zmieni. Znowu będzie jak dawnej. Do rzeczywistości przywołał ją głos Liama.
– W takim wypadku niemiecki sąd i niemieckie prawo jako właściwe nawet wpisane w kontrakt pozostałoby martwym zapisem.
– Jak dobrze zrozumiałam przy kolacji, Layla chce być lekarzem.
– A Nur studiować arabistykę. I co z tego? Koran nakazuje rozwijać talenty każdemu, niezależnie od płci.
– Wpisałbyś zgodę na kontynuowanie nauki i podjęcie pracy zawodowej do kontraktu małżeńskiego swojej siostry?
– Gdyby to było w interesie, którejś z nich. Na razie to czysta teoria. Żadna jeszcze nie skończyła szkoły średniej. Żadna też nie ma kandydata na męża. Jeszcze do tego cudzoziemca!
– À propos kandydata, jakie warunki musiałby spełniać, żeby został zaaprobowany przez twojego ojca?
– Oraz jej matkę.
– OK, przez rodziców.
– Musiałby być uczciwym muzułmaninem, mieć środki na utrzymanie rodziny i podobać się tej mojej siostrze, z którą ma zamiar się ożenić. Tyle.
– Jesteś muzułmaninem?
– Co? – Liam spojrzał na Lisę nieco rozbawionym, ale i jednocześnie zdziwionym wzrokiem. – Naprawdę musisz zadawać mi to pytanie?
– Tak czy nie? -Lisa zażądała jasnej odpowiedzi.
– Nie jestem. Sprawia to tobie jakąś różnicę?
– Może… – odpowiedziała Lisa zdawkowo, oddychając jednocześnie z ulgą. Mimo to sondowała dalej, bo diabeł tkwi w szczegółach.
– Znaczy, że muszą być w islamie takie poglądy, których nie podzielasz?
– Podwójne standardy, dualizm etyczny. Ekskluzywizm religijny niektórych radykalnych odłamów islamu, który utrudnia dialog między muzułmanami a niewierzącymi. Niemniej trzeba przyznać, że islam jest bardzo racjonalną religią. Nasze katolickie rozkminy na temat Trójcy Świętej są dla muzułmanów zupełnie nie do ogranięcia. Islam jest również bardzo praktycznym wyznaniem dla tych, którzy szukają w religii odpowiedzi na każdy najmniejszy swój życiowy dylemat. Mahomet jest wzorem dla muzułmańskich mężczyzn, jego żona Aisza wzorem dla muzułmańskich kobiet. Hadisy2 bardzo szczegółowo opisują ich codzienne życie. Muzułmanin znajdzie tam wytyczne dla niemal wszystkich swoich poczynań. Na którym boku powinien spać, albo w którą stronę powinien splunąć.
– Wolisz sam decydować, na którym boku chcesz spać? – odpowiedziała Lisa, nieco jednak rozbawiona takim przedstawieniem islamu.
– Zdecydowanie. Cenię sobie wolność decyzji we wszystkim, co robię. W wyborze wyznania nie chodzi jednak o to, co się lubi, a czego nie. Jest to przede wszystkim credo. W kwestiach fundamentalnych nie zmieniam poglądów. Nie nadaję się na konwertytę.
– Ale są rzeczy, które cenisz, podzielasz w islamie, mam rację?
– Dżihad3, rzecz jasna. – odpowiedział bez namysłu Liam. Nie potrafił ukryć rozbawienia na swojej twarzy. Spodziewał się reakcji Lisy, jaką wywoła ta odpowiedź.
Lisa przełknęła ślinę i powstrzymała wewnętrzną irytację. Liam jak nikt inny potrafił w jednej sekundzie wywrócić jej humor kompletnie do góry nogami. Tak po prostu, jednym zdaniem. Wzięła do ręki filiżankę z herbatą – musiała przepłukać usta. Nie była w nastroju do żartów, w dodatku głupich. Jeszcze jeden taki tekst z jego strony, a wstanie i wyjdzie, nie wyjaśniając zamiaru, z jakim tu przyszła.
– Święta Wojna?
– Mhm. – Liam przytaknął, wciąż z tym samym rozbawieniem na twarzy. – Z samym sobą.
– Pytałam poważnie.
– Wojna z samym sobą to jest poważna sprawa.
– Ja wolę zawrzeć pokój ze światem i z samą sobą.
– Jakoś ci nie wierzę. – Liam w końcu spoważniał. Przez dłuższą chwilę przypatrywał się Lisie z uwagą. Jeśli coś naprawdę cenił w drugim człowieku, to był to niezłomny duch walki. Lisa była dla niego tego uosobieniem.
– Powiedziałbym raczej, że nigdy nie przestajesz walczyć.
Lisa puściła mimo ucha słowa, które uważała za komplement. Drążyła dalej.
– Wracając jednak do islamu. Czy tak poza… dżihadem, jest coś jeszcze?
– Jedna rzecz jest na pewno istotna. Nacisk, jaki kładzie się na ukształtowanie charakteru mężczyzny.
– A tak bliżej?
– Mężczyzna musi być stanowczy, zaradny, zdecydowany i racjonalny. – Liam starannie podkreślił słowo „racjonalny” – Poza tym zawsze musi chronić kobiety ze swojej rodziny.
– Bo są z natury słabe i niezaradne?
– No, bardzo słabe. – oparł Liam rozbawiony. – Nie. Ponieważ są bardziej emocjonalne i uczuciowe. Co naraża je powiedzmy na… kłopoty.
– A te kłopoty z kolei wystawiają na szwank jego męski honor. – odparła Lisa z wyraźną uszczypliwością.
– Nikt nie chce być publicznie uznany za głupca.
– To ma być usprawiedliwieniem dla złego traktowania?
– Nic nie usprawiedliwia złego traktowania. Islam w żaden sposób nie legitymizuje złego traktowania kobiet. Wręcz przeciwnie, muzułmanin jest oceniany głównie przez pryzmat swojego zachowania w stosunku do kobiet. Każdy mężczyzna, który nadużyje swojego autorytetu wobec kobiety powierzonej jego opiece, nie może być dłużej uznawany za prawego człowieka.
– Życie pokazuje coś dokładnie odwrotnego.
– To pokłosie kulturowych i lokalnych uwarunkowań. Konsekwencja ignorancji i złego przykładu. Jest wiele krajów, niekoniecznie zdominowanych przez islam, gdzie przemoc ma charakter wręcz systemowy i jest aprobowana na wszystkich płaszczyznach życia społecznego.
– Islam jednak dopuszcza stosowanie przemocy przez mężczyznę wobec żony.
– To już jest mocna nadinterpretacja. Owszem, islam pozwala mężowi skarcić żonę w sytuacji jawnej rebelii, ale w sposób, w jaki karci się dziecko: zamknąć na klucz, tyłek stłuc.
– Oboje wiemy, jak takie „karcenie” wygląda w praktyce.
– Zawsze się znajdzie ktoś, kto nadużyje przyznanego mu prawa.
– A co z ograniczeniem wolności osobistej kobiety, podporządkowaniem jej mężczyźnie niemal jak rzecz? To też jest przejaw złego traktowania!
– Rodzina muzułmańska zbudowana jest na zasadzie hierarchii, tak, żeby mąż i żona nie wchodzili ze sobą w konkurencję. Obowiązkiem kobiety jest dbanie o komfort fizyczny i psychiczny członków rodziny, edukacja dzieci itp. natomiast zadaniem mężczyzny jest zabezpieczenie finansowe rodziny i danie jej poczucia bezpieczeństwa. W wielu rodzinach muzułmańskich prawie cała odpowiedzialność za rodzinę spoczywa na plecach mężczyzny. Swoją drogą, gdyby mój ojciec tylko zasugerował Yasmin, że mogłaby dołożyć się do domowego budżetu, pewnie padłaby trupem z oburzenia. Ona pracuje na swoje perfumy i pantofelki.
– Och, to jest nawet interesujące. – powiedziała mimowolnie Lisa, bo właśnie przyszło do głowy, że islam ma jednak swoje zalety. Gdyby dziś miała podpisywać intercyzę małżeńską, nie zapomniałaby dopisać tam, że kobieta pracuje tylko na swoje wydatki, a mężczyzna na wszystko inne.
– Islam wiąże prawa z obowiązkami. Więcej ochrony zawsze oznacza mniej wolności. Mniejsza odpowiedzialność – podporządkowanie. Coś za coś. Dla ciebie konieczność towarzyszenia ci w czasie podróży przez mężczyznę z twojej rodziny, to ograniczenie twojej wolności oraz oznaka braku zaufania. Dla muzułmanki samotne podróżowanie bez eskorty jest przejawem lekceważenia jej osoby, braku szacunku i miłości ze strony mężczyzn w jej rodzinie. Wychowałaś się w innej mentalności, więc to, co dla ciebie jest nie do przyjęcia, dla moich sióstr jest jak najbardziej naturalne.
– Jak to się ma do twojej córki?
– Lili to jeszcze dziecko!
– Jednak to dziecko jest wychowywane przez babcię, która jest muzułmanką.
– Sam ją wychowuję. – odparł Liam dobitnie i mało przyjemnym głosem. – Yasmin daje jej tylko to, czego odmówiła jej własna matka.
– Masz ją zamiar wychować bardziej na muzułmańską czy zachodnią kobietę?
– Na dobrą i uczciwą.
Lisa odchrząknęła. Zrozumiała, że weszła na zakazane terytorium gospodarza – jego córkę.
– Mogę wiedzieć, dokąd zmierza to całe przesłuchanie? – zapytał Liam trochę opryskliwym tonem.
– Próbuje zbudować sobie twój obraz.
– I z jakim rezultatem?
Lisa wzruszyła ramionami.
– Im więcej się o tobie dowiaduję, tym mniej wiem, co mam o tobie myśleć.
– Pochlebia mi, że poświęcasz mi tyle uwagi. Nadal jednak nie rozumiem, po co ci to.
– Mam do podjęcia ważną decyzję.
– Jesteś dziś bardzo enigmatyczna. Czemu tak naprawdę zawdzięczam ci wizytę?
W odpowiedzi Lisa wyjęła z torby zapakowaną butelkę wina i podała ją Liamowi.
– Nie mam dziś urodzin.
– Wiem. To na inne urodziny.
Liam wyjął z papierowej torebki butelkę wina. Odłożył ją na ławę, nie spuszczając przy tym wzroku z Lisy. Wtedy też wyczuł, że w torebce jest coś jeszcze. Włożył rękę do torebki i wyjął z niej … grzechotkę. Lisa nie musiała już nic więcej dodawać, ale dokończyła dla jasności:
– Jestem w ciąży.
Zapadła cisza. Liam przyglądał się przez moment grzechotce w ręku, mimowolnie przymknął oczy i przełknął głośno ślinę. Twarz miał wyraźnie napiętą. Potrzebował dobrej chwili, żeby odzyskać kontrolę nad własnymi emocjami, opanować stres. Lisa widziała, że to nie jest dla niego ani dobra, ani przyjemna wiadomość. Szybko przerwała milczenie.
– Bez obawy. Nie zostawię ci dziecka. Nie jesteśmy parą. Nigdy nie byliśmy. Ale oboje jesteśmy prawnikami, więc chyba dogadamy się… bez sądu.
– Z całą pewnością. – odparł Liam, powoli odzyskując równowagę wewnętrzną.
– Pójdę już.
Lisa wstała, a Liam wstał za nią.
– Odprowadzę cię.
Kiedy Lisa poprawiała żakiet przed lustrem, to Liam zaglądnął jeszcze przez uchylone drzwi do pokoju córki. Lili, przebrana już w piżamkę, leżała na łóżku i czytała książkę. Na schodach dosięgnął ich gwar. Zza szklanych drzwi mieszkania Klausa Achenbacha słychać było gromki śmiech Mohammeda i perliste śmiechy jego sióstr, szczekanie psa. Lisa pomyślała, jak te drzwi bardzo kontrastują z drzwiami, za którymi mieszkał miś Finn, gdzie panowała martwa cisza. Poczuła, że nie zmruży dziś oka. Byli już przy drzwiach wyjściowych, kiedy Liam się odezwał.
– Lisa! Zanim wyjdziesz, to chcę, żebyś wiedziała, że biorę za nie odpowiedzialność.
– Cieszę się.
– Muszę jednak …
– Musisz się z tym oswoić. – Lisa gwałtownie przerywała mu, żeby nie usłyszeć tego, czego nie chce.
Liam na te słowa Lisy uśmiechnął się jak ktoś, kogo nagle wybawiono z kłopotu.
– Właśnie.
– To tak jak ja z tym wszystkim tutaj.
– Pierwszy raz się rozumiemy.
– Oby nie ostatni… Przy okazji, Lili powiedziała mi, że wybieracie się do Ameryki…
– To prawda. Wkrótce mija 20 rocznica śmierci mojej matki. Trochę rodziny się zbierze. Ten wyjazd dla Lili to nie tylko przygoda, ale i okazja, żeby poznać tę część rodziny, która mieszka poza Niemcami.
– A więc nie będzie cię na urodzinach ojca?
-To dopiero za miesiąc. Do tej pory wrócimy.
– No, to bawcie się dobrze!
– Dbaj o siebie, Lisa. A jak co, to dzwoń.
– Dam sobie radę.
1. Mahr – w islamie dar ślubny, który otrzymuje panna młoda od mężczyzny, w momencie zawarcia związku małżeńskiego, na wypadek rozwodu. Zgodnie z szariatem mahr jest własnością żony i wyłącznie ona decyduje o jego przeznaczeniu. Mahr jest wypłacany żonie po zawarciu kontraktu małżeńskiego lub po skonsumowaniu małżeństwa.
2. Dżihad – z arab. zmaganie się, walka, w kulturze islamu pojęcie pierwotnie oznaczające dokładanie starań i ponoszenie trudów w celu wzmocnienia wiary, by trafić do lepszego miejsca. Jest to walka z pokusami, z samym sobą – niejako wojna osobista
3. Hadis – zapis tradycji dotyczącej czynów lub wypowiedzi Mahometa. Hadisy łącznie tworzą sunnę, najważniejsze po Koranie źródło muzułmańskiej moralności i prawa.
„Daheim in den Bergen“, mit den Augen von Clotildes Fantasie / „W domu w górach” oczami wyobraźni Klotyldy 